Burma Lusei / Mizo Chungchang

Burma rama Mizo te hian chhiat kan lo tawk nasa hle mai hi a lo ni a. Hei hi tunhma zawng khan ka hre lova, tunah kan ram inthlanpui hamchhawna a inbuatsaihna atangin hnam tenau te te pawhin hmalam thlirin ram inlumlet hret hretah hnam tan tanhmun khuarin hma an la a. Tichuan kawlphaia cheng mizo (LWO)-te pawhin hma an la mek a, chuta an thil tawn ka hriat chuan ka lung a tichhiain, thil hi a lo va mak thei ngai ve aw ka tivawng vawng mai a ni.

Kumin Burma ram inthlan lo awm turah leh kan hmalam hun zelah keini Burma rama mizoten sorkarah awmze nei taka hnam tan hma kan lak theihna turin LWO-in hma a rawn la hi thil lawmawm em em mai a ni a. Kawlphai zofate hi politics-ah kan inhnam hnawih lo em em a, kan hnam dinhmun pawh hi kan hre lo hle mai. Thangtharte phei hi chuan LWO chanchin pawh kan hre vak lem lo a. Ram danga kal erawh kan ti ti tui ber leh hriat ber a ni awm e. Tunah chuan LWO hian min rawn tiharh ta a ni.

International boundary-in Burma leh India a then hma kha chuan keini tlangmite pawh mahni ramah midang pumpawlh lovin, mahni ro inrelin kan awm a, tiau thlang lamah a then an insawn a, a then chhaklamah an insawn a; tiau chhakah kan awm emaw, tiau thlangah kan awm emaw mahni ram vek tho a ni a, ram dang mi kan ni chuang lo. Mahse International boundary-in India leh Burma min thren hran atang chuan thil pawh a lo danglam tan ta.Tunhma Mizorama pemlutte chu engkimah enhranna a awm lova chanvo leh engkimah a lo awm sate nen ang khatin hamthatna an dawng za a. Myanmar ramah chuan eng ang pawhin inti ‘Chin’ thin mah ila chin-ah min dah lo chang pawh ni lovin chanvo engkimah hnawl thlak zel an ni tho tih hun kal tawh atangin a hriat theih hle bawk.

Mizoram Lushai District tih a nih lai kha chuan Mizote chu Lushai tia koh mai kan ni. Heta LWO pawh hi tunhmaa lo ding a nih avangin ‘Lushai’ tih hi a hmang a, chu chu tuna Mizo kan tih nen a danglam lo tih hi i hrethiam ang u. Tunhma lam kha chuan Lusei/Mizo tih hi a ni ate tan chuan a hlauhawm ngai lova. MNF-in Falam leh Tidim Bank an suam atang khan Mizo hming hi a lo hlauhthawnawm ta a. Kan ramin Mizo ni tawh phawt chu ralah an ngai a, ‘hel’ ho hming emaw a ti hial a ni, heng hun atang hian Mizo/Lushai tih hi mi tam tak (hualngo)-in an phatsan a, an pu ngam lova, Mizo/Lushai nih loh chu inhumhimna berah hman a lo ni ta a. Thang hnih khat a lo ral a chumi hun chhunga lo pianga lo seiliante tan chuan “a sen reng reng hlauh zel tur” tih chhura thuvawn ang khan an lo vawng ta a ni ber mai. Hei tak mai hi mizote min er nan hmanrua berah kan unaute ngawih ngawih (chin)-in tun thlenga an la hmang zui zel hi chu rilru a na tak zet a ni. Mahse nikhua a lo rei a, hunin a hrilhfiah ta zel a, sorkar meuh pawhin ‘Hel’ hming a nih lohzia an chiang ta hle a ni.

Tin, kha thil kha MNF thu chhuak ni lo vin, Chin Hills-a insurgency kaihhruaina leh kawh hmuhna avanga MNF zinga kal sual ho thil tih a ni a, an hruaitu pawh MNF-in an kap hlum nghe nghe a ni tih khang hun laia intelligent ten an hre chiang hle a ni awm e. Tun hunah chuan a sen reng reng hlauh hun ani tawh lo va, Mizo/Lusei tih hming pawh hi hlauhawm a lo awm lo ve.

Dawihzep a hun tawh lo. Kan Hualngo upa then khatte hian Myanmar sorkarah tlak tlum loh hlauvin leh ram mi nihna pawh chanphah hial an hlauh a vangin an unaute chu unau ang pawhin an en thei lova (a dawihzep thlak ngawt nia), lusei/mizo te chu ram pawn mi tiin sorkarah an report (hek) char char thin a ni. Mahse hetianga titute hi kum upa tak takte an ni a, tun lai thang tharte chuan heng putar ho mawl lai rilru hi kan kalsan vek tawh a ni.

Burma rama Lusei/Mizo te hi kawl leh hnam dangin an hek ngai lova kan lusei pui tho (mahse lusei tih hming pawh pu ngam lo) tunhma huna lungawi lohna neiten vawiin ni thlengin sorkarah an report renga, lusei/mizo tih hming hi nuai chimit an duh a, mahse an rilru tetna leh an khawhawi thui lohna chu an mahni an boral rualin a boral ve ang. A chhan chu heng kum upa tawh tak tak ho mimal rilru natnaah khan thang tharte hi chu kan nat ve loh a vang leh rilru zau tak leh hmalam hun thui taka kan thlir avangin.

Tun lai hian LWO (Lushai/Mizo Welfare Organization) chuan Kalay & Kabaw Valley-ah kan hnam tan nasa takin hma a la a. Sorkar-ah kan hnam hmingin MP kan nei ve thei dawn e, tunhma aiin sorkarah aw pawh kan nei ve thei anga, kan mizo dan leh hraite pawh keimahni in-rorel nan kan leklam ve thei ang a, kan thalai ten zirna sang zawk an zir theih nan sorkar-ah quata (hnam te naute tana an ruat chanvo humhalhna) kan nei ve thei ang a, Sorkar stipend (staipen) dawngin thiamna lamah tun aia chakin kan tlan thei tawh ang, tia hlim taka kan thlir mek laiin kan Hualngo upa firfiak thenkhatin Kawlpui (kalay myo) Office puiah hekna an lo thehlut leh hman pek a, pawi tak a ni. Thangtharte hian chi inlak bingna, inlak tetna kan duh tawh lova, hnam hmasawnna tur ngaihtuahin tunah LWO hmalakna hi a tha kan ti a ni.

Kalay & Kabaw Valley hi Chin state a ni lova, Chin hmingin hetah hian hmalak vak pawh a theih lova, Chin MP tur chu Chin state-ah an vote tlin a ngai. Kan Hualngo putar thenkhatte hian Lusei/Mizo an inti duh lova, Chin kan ni e tiin; heng Lusei/Mizo te hi India-ah haw leh rawh se tih hi an au hla a ni, mak tak a ni. Anni ho hian Sagain division (Kalay & Kabaw Valley)-ah hian hma lakna engmah annei a zeng pawh a ni lova, Lusei/Mizo te hmalakna hi a hlawhtlin lohna turin sorkar-ah an lo tih thin tawh ang bawk khan (zawhna ang reng ti tih, sawifiahna ang reng ti tih) hekna chi sarih (7) ni 3, 6, 2010 khan an thehlut a ni. An hekna point 4-naah chuan heng Lusei ho nen hian kan hnam a in ang lo an ti.

A awm zia nia lang chu kawlphaia hualngo tam zawk hian LWO hmalakna hi tha an ti a, tichuan LWO-ah hian hming pawh an pe luta, hruaitute pawh an ni, heng mite hi lak let lehna turin Hualngo te chu Chin kan ni a, Lusei kan ni lo, an member ziah luhte pawh hi kan mi leh sa te an ni e, an tih duhna niin a lang. An hekna point 5-naah phei chuan India, Mizoram state atang rawn pemlut chawp, ram pawn mi, Burma sipai-a tang, kum March 23, 1963-a Burma Lushai tia nemngheh, he ni atanga Chapchar kut pawh hmang chawp ve, ram dang atanga rawn kal ho nen hian keini Hualngo ho hi kan in ang lo a ni tiin.

An hekna 6-naah chuan; Culture in ang avangte, hming sak dan in ang avang te, tawng in ang avangte hian hnam khat kan ni tihna a ni lo, an ti. India atanga rawn pem lut chawpte ai chuan keini ram mi diktak te hi kan tlem zawk thei lo reng reng a ni, tiin.

Kawl ho hian ram pawn mi inni e min ti ngai lova, khampat bungpui chanchinte hi an hriat chian em vang pawh ani ang. Mahse mizote hnawh chhuah duh a, ram pawn mi an ni tia chiap chiap te hi tute nge an nih? I lung a chhe ve ngawt lo maw, a mak i ti em? Mahse hualngo zawng zawng chu an ni hauh lo a nia, an hruaitu ni-a inchhal, tlemte chauh hi an ni. Hmanlai atanga rilru natna lo nei tawh an ni a, thangtharte hian an thlawp lem lo a ni.

Tuna Kalay & Kabaw Valley-ah keini Lusei/Mizo te hian hma kan laka, sorkar-ah pawh thut hmun kan rem fel theih chuan kan unau Chin State a mi te tan hlei hlei hian a la tha dawn a ni. Anni tan chuan Kalay Kabaw chu an luh chhuahna kawng ber a ni si a. Chin state atang Sagain Division-ah hma an rawn la ngawt thei si lova.

Tin, keini kawlphaia awm, Lusei/Mizo ten Chin State tan hamthatna tur Sorkarin a pek ang chi reng rengah chanvo kan nei ve thei lo va. Hetia tuna LWO-in hma a la hi kan zavai atan thattlanna tur zawk a ni tih hi i hmu thiam ang u.

Note: Ka thu ziak a chian theihna tura hnam bil hming tarlan a ngai hi pawi ka tihle a, mi thenkhatte chauh ka sawi a ni tih in lo hriat thiam ka beisei.Hengte hi ka mita ka hmuh leh benga ka hriat leh ka chhiarte atanga ziak ka ni.Remchang hmasa berah chhunzawm leh a ni ang.

Thulakna: https://puibawiha.blogspot.com

Zotui Thiang's File (Kan dawn ang ang) tunhnaia sorkara Hekna Lehkha Lut zinga thenkhat , kawl tawng chhiar thiam kan awm chuan a hnuaiah hian download theih a ni e : -

Hualngo Hovin Mizote An Hekna Lehkha 1.jpg (437,5 kB)

Hualngo Hovin Mizote An Hekna Lehkha 2.jpg (516,7 kB)