MIZO MIZONA HUMHALH

Mizo Nih Ti-Nuamtu Rokunga

04/08/2010 21:12

- B.Lalthangliana

Hnam tin hian mahni tawkah mahni hnamah hian kan lungawi thawkhat theuh chuan a lang a, loh thieh loh a nina chen pawh a awm.Mahse Mizote hi mahni hnam nih nuamti zual deuh bik an ni em aw,tih hi ngaihtuah tham tak niin a lang.

Hrangbana College-a ka thawhpui English Department-a mite chuan an thian,College an kaipui,inti sap tak,Mizo hming pawha insawi ngai lo,tun hnua Media lama inhmang tak hmeichhe fel angreng pakhat pawh,Delhi lama a inti sap vel chu an lo ngaisang hauh lo mai a,a Mizo tha leh tih an sawi thin a.Hmeichhe vengva tak dang ram danga zin fo,lehkhaziak taima ve tak pakhat pawh,Mizoramah chuan sap ang deuhvin sinfen a inbel a,ram dangah eraw chuan Mizo takin puan a bih zaih thin e an ti bawk.

Heti taka  Mizo ten Mizo nih nuam kan tih hi a chhan sawi tur tam tak a awm thei ang a.Hla phuah thiam Rokunga hi a thawh hlawk ber pawl ni ngeiin a hriat a. A hlaah eng angin nge a lo phuah tih chipchiar lem loin i lo chhui teh ang.

1.Mizo Thalaite thawpikna a vaikiang

Kum tam fe pi pute chu an phak tawka hla phuahin an lo inawi lungleng ve a.Kum 1894-a Kristianna a lo tawlh luh khan , Kristian hla Saptawng atang lehlin leh anmahni siamte a buin an chhuah a,a pung chak hle a.Chung hlate chauh chu Kristiante chuan sak tura tih a ni a.Pi pute hla chi hran hran chu an hnawl vek thung.Chutiang ngawt chuan Mizote hawk a fah zo lova,harhna runpui vawi 3-na a thlen hnu, kum 1920 vel chuan Mizo ir-awm chhuak Kristian hla a lo chhuak ta a, Patea , R.L.Kamlala te, C.Z.Huala te leh mi dang an lo chhuak ta ur ur a,Mizoram dung leh vang bakah Zofate chenna ram chu a fawn thleng thuai a,mipuiin an duhin an sa tui em em a,"Mizo Kristian Hla Thar" hla,Saptawng atang lehlin leh hrng Mizo Kristian hlate chauh hi Kristiante chaun sa tura tih a ni.

Mihring zia leh nunphung hi mak angreng tak a ni a.Nulat tlangval lai hun mawi leh nuam,an dam chhung hun rangkachak hi amah ngawt chuan a tlei thei lova,an induh tawnna leh inngaihzawnna leng vel chu tawngkaa sawi ngawt chuan an lung a dum zo lova,an tuihalna a tereh pha hek lova,an lunglenna chhuah a tul a,lungleng taka sak vawng vawng an mamawh.Chu chu Kristian hla ngawt chuan a thawi dam zo si lo.

Tichuan 1915-17 velah,"Kaihlek hla" a lo chhuak ta a.Kristian hla thu kaihlek leh a thluk te rinchhan hmiaha phuah a nih avangin Kohhranin a do na hle a,a sa Kohhran Upain an hriat chuan khaw thenkhatah an phuar hiala sawi a ni.

Kum 1925 vel khan Sap "Love Song" thluk rinchhanin Mizo "Lengzem hla" a lo chhuak ve leh a,hei hi chu Kohhranin a do na lutuk lova,mahse a lawm lem lo.Kum 1930-1950 vel hi a pahnihna a vel lai niin a lang a,vawiin thleng hian a la reh tak tak lo.Heng hun laia nula leh tlangvalte nun hi a hcep hle a,kaihlek hla leh lengzem hlate chu feh kawngah te,thing phurh leh tuichawi kawngah te,ram hnuaiah te an sa rawng rawng thin a.An hun tawng kha a thawpik thlak hle mia.

Vanneihthlak takin Rokunga te,Vankhama te,Liandala te leh mi dang dangin hla pawisawi lo,tuma mitmei ven ngai lo leh tu bulah pawh inthlahrung hauh lova sak chi - Ramawih hla te,Ramngaih hla te,Hnam hla te, Mizoram tlang,lui ramngawt,thingzat.sava te leh nungcha tinreng pangpar chi hrang hrangte leh a ram mawizia chawina,kum 1940 vel atang khan a rawn phuah ta a.Zofate tan,a bik takin nula leh tlangvalte tan malsawmna a tling a.An thawpikna boruak rit tak chu an rawn vai kian sak ta a.Thalaite khuh bumtu leh hualvel tlat tu khawdur chhemkian kawngah hian ROKUNGA  hian a thawh hlawk ber a tih theih nghe nghe.

2.Mizorama piang nih a tinuam

Kan Zoram nuam leh mawi,
Mihrang pianna;
A chul tawh hnu hrang hlui,
Sakhmingtha kha


tiin Mizoram chu mi huaisen leh ralhrat hming tah tak takte pianna a nihzia a sawi a;chutiang ram ngeia piang ve nih chu iaiawm lo tak a i a.Amah ngei a pianna leh seilenna ram a nihzia sawi pahin a mawiza a tarlang nghal a:

Aw ka pianna,ka seilenna ram nuam,
Lawmna piallei Zohmun sangah;
Thingzar mawi leh pangpar vulna ram nuam,
Ram zawng laiah i mawi chuang e.


a ti hial mai.A hla dangah pawh;

Aw Zoram nuam , i hming a mawi mang e,
Kan pi kan pu mi tha te pianna;
I tlang,thing zar , thlifim , i zo tuithiang reng hian,
Rilru sang tak leh nunmawi tak min pe.

a ti zui zel nghe nghe.Chu a pianna ram chu sang taka hun duhin,khawvela dinhmun sang ber chi duhthu a sam sak a:

Aw ka pianna ram kan Zoram nuam,
Ka thinlungin kan hmangaih che;
Tuma bawih atan ka phal lo che,
Tho la, i ke in ding rawh.


a han ti chhuak raih phei hi chu a sang vah vah hle a,ngaihtuah zui tham tak a tling.

Hetiang hian Mizoram ngeia piang nih tinuam khawpin a chawi vel a.Mizoram pawna Zofa ten lo hrethiam se, mi dangte tan pawh nihlawh intihna tham a tling hial awm e.He thu ziaktu takngial pawh hi Rokunga hlate avang  hian,Kawlrama a awm lai pawhin Mizorama a lo piang ve hi nihlawh a inti veng veng ve thin.

Chu a pianna Mizoram mawizia leh thlakhlelhawmzia a sawi zui zel a,ngaihno bei takin;

Kan tlang ram a zo thiang,hring nghialin a mawi e,
A tlang boruak leh a thlifim reng hian;
Min lo va tiharhin min lo va tihlim e,!
Len nan thlang hmun dang reng ka ngai chuang lo.

a ti ta a,mi naran hmuh thiam loh te pawh fiah taka hmu bikin,mawi takin a puang a:


Aw Zoram nuam , i hming a mawi mang e,
I lenthla leh i kimtlang reng a mawi;
A thing zar mawite leh i tlang hmun tual nuam hi,
Pialral ni eng rengin a rawn chhu che.


a ti hial mai.A tlang te,phaizawl te lui leh a luang ri te,chum te,thlifim te leh lung naran te chenin mawi em em hian:

Tlang sang thing zar mawi leh phai zawla,
Suanglungpui leh luipui luang ri;
Van rang chhum leh thlifim leng velin,
Khawvel mawi hi hla mawi a pe.

tiin lungkuai taka a han phuah thiam bik te hi a runthlak ngawt mai.Hetiang hian tlang hriam vir ver,lui lian lawng kal theihna pawh awm lo leh phaizawl tak ngial nei tham lo,awihpang leh hmun rualrem lo tak tak deuh hlir awmna ram nih mah se,mawi leh nuam tak,chen chakawm hliah hliah thieh khawp leh pianna rama thlanawm hiala Rokunga'n a han phuah chhuak thiam hi a ropui hle.Chuvangin :

Kan zo tlang ram nuam hi ,
Chhawlpial run i iang e;

ti lo thei lo dinhmunah Rokunga a ding niin a lang.

3.Tlawmngaihna a tivul

Zofate rilru leh thinlung khawih "Tlawmngaihna" Rokunga'n a chawi dan hi a ropui ngei mai,pangpar mawi tak anga sawiin:

Kan tlang kan ram a hring a mawi,
Tlawmngaihna pangpar mawi a vul;

Rangkachak leh lunghlu aiin,
Chu pangpar chu a mawi zawk e.

ti meuha chhamin,tlawmngaihna chu pangpar anga Zoramah vul chiaiin a mithla thieh a,nun a tihlim a,khawtlang a tinuam bawk a,"Aw tlawmngaihna hlu,aw nunna par" a la ti ta deuh deuh a,uar lehzualin:

Ka chawi ang che sakhming hluanin,
'Zo nun par mawi ' ka ti ang che;
I mawina rimtui leng velin,
Ram tin kil tin a fang del del.

a ti zel nghe nghe.Heta "pangpar" nen a tehkhin dan hi ,nulate sawi nana hman thin "a chuai leh hmazia"sawina lam ni lovin,a mawizia sawi nan a hmang niin a hriat thung.

He hla kum 1951-a a phuah hi tlawmngaihna tungding tur leh tinung zawm zel tura din YMA hian thil tihhonaah an sa ngun hle a,vawi engzat nge an sak nawn tawh tih hi chhiar sen a ni meuh tawh lovang.Chuvangin he hla hian Mizote zingah tlawmngaihna a sawh nghet deuh deuhva,a tivul zual ti ila a sual awm love.

Zofate hi "Tlawmngai" hnamah kan inchhal a,khawiah pawh tlawmngai ngei tuerin kan indah tlat a.Chu chuan nunho a tinuam a,mirethei chanhaite an thlamuang a,khawtlang a thawveng thin a,Mizo nih a tinuam sawng sawng a tihtheih awm e.Chumi kawngah chuan Rokunga hian a thawh hlawk hle niin a lang.

4.Mizoram hi lungrualna ram niin a hmu

Chhungkuah te,Vengah te,Khuaah te leh Ramah te hian inrem taka awm dial dial hi khawvela thil pawimawh berte zinga mi a ni a.Chu ram leh hnama Mizote Rokunga'n a hmu hi a ropui hle :

Kan lenna chhimhlei tuala hian,
Sappui nun reng kan ngai chuang lo;
Sakruang tuamna puan mawi ber aiin,
A mawi zawk e ,SUIHLUNG KAN RUALNA hi,
Nun dan mawi vuan zel i khuareiah.


tia a phuahte hi a ngaihnawm a,hmun dangah pawh:

Ziahzam kai chiaiin rammawina a lo lang a,
Hawihkawm lenrual thenawm khawveng zawng pawh,
INREM TAKA lentirin thla a timuang e,
Vanram chhawrpial chhuahtlang a iang reng e.

A hla lar tak "Kan zotlang ram nuam" tih hlaah, "Hallo ten lungruala dar ang kan lenna," tih leh , "Tlangtin zaleng zawngte lungrual kan insuihkhawm" a tih ngat phei hi chuan a tha chang a ni lo,a nuam veng veng a ni ber mai.

SUIHLUNG RUAL TEA kan lenna par mawi,
Vul reng rawh,ka pianna Zoram nuam,

tihlaite hi a mawi a,Mizorama piang leh cheng nih hi a nihlawhthlak hliah hliah hian ka hre thin.Hetianga Mizoram pum lungrual tak leh hlim taka len za ho dual dual hun hikum 1890 vel atanga 1965 vel thleng kha niin a lang a,kum 1966 hnu lamah chuan Zoram a buai a,khawvel thilah intlansiakna a nasa a,tun hnu deuhvah chi bing zawnga kal duhna a lo lian tan a,kan chheh vela kan Mizo hnahthlak pui sakhua leh politics thlenga chi bing zawnga kal na tak ten min chim ta ta.Rokunga "Zoram nuam" leh "Lungrualna ram" kha a bo mai dawn em?Thangtharte kan fimkhur a ngai tak meuh a,mawhphurhna leh tihtur an va nei nasa em!

5.Mizo nih vang hrim hrima lawm turin mite a kawhhmuh

Pi pute kha eng hunah nge "Mizo" tih hi an hman tan tih chhui chhuah a har hle a,sawi dan eng emaw awm bawk mah se, han pawm chat tur a vang.Mizo lal ropui Bengkhuaia chuan kum 1981-ah Alexandrapur thingpui huana Sap haupang a man a,a khuaa a hawn chu, "Zoluti" tih hming a phuah a,Mizo lehkhabu hmasa ber kum 1895-a chhuak chu , "Mizo zirtirna bu" an vuah a.Heng atang hian anmahni insawi nan "Mizo" tih hi an lo hmang  hma hlein a lang.

Zosap chhuanawm,Mizote ngaina em em tu leh hmangaihtu Zosapthara (Edwin Rowlands, 1867-1939) chuan kum 1903 khan hla chhinchhiah tlak em em a phuah a,chang hnih a ni a,chang khatah tlar 16 a awm a,chutah chuan :

Mizo kan ni lawm ilang in,
Kan hnam thatna zawng zelin;
Thil thain kan ram timawiin,
Mizo lawm teh u.

Mizo kan ni lawm ilangin,
Kan vanneih na,tungding zelin;
Kan pian fu-zia hi hmang thain,
Mizo lawm teh u.


tih kan hmu a,"Kan tlangval an thiam ve nen , kan nula hmel a tha e," tihte pawh a tel a.He hla chu Middle School zirlaibu Bu Lai - 2 , 1909-ah solfa nen a tel thlap a,sikul naupang ten an zir thin bak chu mipui zingah chuan a lar lem lo a ni mai thei.He hla thu te hi a ze neknawk hle na a,a thu ken hi a pui a,a phuahtu rilru hi a thuk em em a ni.

Zosapthara hi "Mizo" tih hming phuahtu chu a ni hauh lo a,mahse hnam pum huap hminga titlanglawntu , hmang lartu leh Zofate thinlunga tuhtu chu ni ngeiin a lang.Chuvangin amah hi kan hriatreng a pawimawh hle.

Mizo nih vanga lawm tura Zosapthara'n hla a phah atang kum 46,kum 1949 khan , a meichher chhit chu Rokunga chaun a la chhang a,a aia eng nasa zawk leh fiah lehzualin a chhi ta hlauh a;

Mizo kan nih kan lawm e,
Kan tlang a thiang bawk si;
Kan rilru pawh a sang e ,
Kan hming a thang bawk si.

a rawn ti ta hep hep mai a.Zosapthara hla ai khan a thu luang a mam zawk a,a thluk a tho tha zawk bawk a,a thuken chenin a sang zawk daih nghe nghe.

Mizo kan ni kan hmel a tha,
Kan tum a sang bawk si;

ti te leh:

Chutin kan hmingthan mawina chuan
Khuavel a deng chhuak ang;

a han ti alh alh phei hi chu  duhawm tak a tling.Nula leh tlangval thahnem takin tui tak,hlim tak leh phur taka an ha sa hup hup han hriat phei hi chuan an ngaihtuahna a pawt sang a,hmasawn zel turin an suangtuahna a vawrh thui vang vang em em a ni.

Kum 1995 June 13-15 "YMA Diamond Jubilee" Vana Pa Hall-ah ropui taka lawm a ni a.Chutah khuallian , YMA dintute zinga la dam awm chhun Pu Chawngzika (Upa) chuan , "He hla a lo chhuah kha kan Zosapten an lawm vak lo" tih thu a sawi a,mak kan ti a,theihnghilh a har nasa.

Tun lai thleng hian Zofate zingah "Mizo" nih ngainat leh duhna hi a fawn zel a,a lian zel nghe nghein a lang . Mi mal hmingah, a hmei a pain "Zo" an inphuah tel tam hle a,dawr hmingah pawh "Zo" tih telh an uar viau a, sawrkar hmalaknaa din pawl leh cooperation te pawhin an hmang hlawm a,"ZOHANCO" tih ang chi-ah , tin , veng leh khaw hmingah pawh put nuam an ti a, "Zonuam" leh "Zokhawthar" tih leh a dang dang kan hmu.

Hnam ropui leh hmingthangte chu dah tha ila,kan chheh vela kan tlangmipuite hian,heti taka Zofaten "Mizo" nih nuam an tih hi engtin nge an ngaih ang aw, tih hi ngaihtuah tham tak a ni a.An niho ngei pawh hian Zofaten "Mizo" nih nuam an tih ang tluk hian an hnam hmingah hian an lungawiin an lungdum ve ang em tih hi zawhna lian tak a tling awm e.

Aw le,a tlang lo kawm dawn ta ila.Khawvel pumpui leh India ram pum atangin,Mizoram chu kilkhawr tak,tlawh hrim hrim awlai lo,tlang hriam vir ver tamna leh ram chhengchhe tak a ni a, lui lian,lawng kal ruau ruauna tham pawh awm lo, luikam phairuam leh phaizawk tihtham pawh ni lo a ni a.Mahse a chengte chuan an thlahlelin nuam an ti ve em em a,Mizorama pang nih chenin nihlawhthlak an ti a,ram dang an awt bik lova,hnam dang nih an chak bik hek lo.Heng rilru  leh ngaihtuahna an neih chhan hi , kan hla phuahthiam hmingthang ROKUNGA fang a ni lo tih chu kan hre theih ang a,mahse chutiang dinhmuna hungtute zingah a thawh hlawk ber pahnih thlang chhuak ta ila,hmaih phal rual a ni lovang.Chuvangin Rokunga hi Mizo nih tinuamtu bulpui ber PAKHAT a ni e kan ti a ni.

Thulakna: Mizo Nih Tinuamtu ROKUNGA
bublished by Rokunga Memorial Society &
Aizawl Development Authority

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E