MIZO MIZONA HUMHALH

DEBATE - LUKA'N A TI SUAL / LO ? (Tunlai Aizawl Ti Ti)

10/02/2010 21:32

LUKA'N A TISUAL THEI ANG EM?

-Revd Chuauthuama

Mizoram hi zir mite aia zir lote thiam zâwka inngaihna ram a ni ber àwm e. Doctor ni hauh lote aia natna chungchânga thiam zâwka inhre tlat tamna ram, zirna nei si lovin tihdamna uarna ram, mahse dam kim theih si lohna hmun, Pathian thûah pawh zir mite aia zir lote thusawitu tamna ram, tam zâwk mai pawh ni lova sawi huai zâwk leh thiam zâwk fê-a inngaite tamna hmun a ni ber mai. Tûn hma deuha kan Kohhran Thurin chungchâng kan buaipui deuh laih lai khân Rev. Zairema chuan ‘Mi ramah chuan Kohhran Thurin hi theologian-hovin an siam a, Kohhran mipuite chuan an pawm mai thin asin maw le. Keini zingah hian laymen-ho hian Kohhran Thurin hi an siam tùrah an ngai tlat mai a, a buaithlâk deuh zawng a nih hi’ ti-a kan inkawmnaah a lo sawi kha a dik thui hlein ka hria.

Kum zabi 21-na kan chuankai tawh hnûah pawh kum zabi 20-na tâwp lama ngaih dàn ang la pu zui tlat kan la tam hle tih chu Vânglaini Devotion-a ka thusawi tawngkam khat lekin tawn a hlawh dàn atang khân a hriat theih a. Bible hi Pathian thâwk khuma ziak a ni tih hi Kohhran Thurin sawi dàn a ni a, kan pawm tlâng theuh ang; kei ngei pawhin ka pawm. Mahse ‘Pathian thâwk khum’ tih kan pawm dàn erawh chu a rual lo deuh a ni. Kum 1999 Presbyterian Puitling Sunday School zirlai Kristian Thurin-ah khân Rev. Lalsâwma chuan Pathian thâwk khum tih chungchângah ‘Ngialngan taka thâwk khum … a thu phuah leh tawngkam mal zawng zawng hi Pathian thâwk khum vek a ni (verbal inspiration) kha chu Pathian thu zirna nèn a inkalh a, tùnlaiah chuan pawm a ni tawh meuh lo’ tiin a lo ziak a (Kristian Thurin, p. 12). Mahse tùna Vànglaini-a ‘Thangkhâwk’ atang hi chuan Mizote zingah chuan heti anga pawmtu hi an la kuh tul niin a lang e.

Rev. Lalsâwma chuan ‘dynamic inspiration’ chungchângah ‘A ziaktu ziakah chuan a ziaktu mizia te, a thiamna te, a thu thiam vak lohna te nèn, a hriat chian tâwk lohna te nèn, a duh dàn leh ngaih dàn nèn, …. a chhui chhuah theih tho va. Pathian chuan a ziaktu chu Thlarauvin a tinung a; mahse a mizia leh tlin lohnate a hru bo vek lo va, a ziaktu pawhin tihsual a nei thei a ni’ tiin a ziak bawk a. ‘Organic inspiration’ chungchângah pawh, ‘Ziaktu chuan ama thiamna leh theihna pângngai a hmang a, mahse chu aia thui leh thûk zâwkin thu a phuah thei a, a mizia leh hriatna a bo chuang lo va, a thuziakah chuan kimchang lo leh tihsual palh a la leng tho a ni’ a ti bawk a (Kristian Thurin, p. 12). Dynamic inspiration leh organic inspiration-ah hian ‘a pahnihin emaw, eng zâwk zâwk emaw hi pawm thiam tum ila a tha ang e’, tiin thu tlâng a kàwm a ni.

Kumin (2010)-ah hian Presbyterian Kohhran chuan Nilai Thupuiah ‘Bible Leh A Hrilhfiah Dàn’ tih kan zir a. January 13-ah khân ‘Bible Hi Pathian Thâwk Khum A Ni’ tih thupui chu kan zir tawh a. Chutah chuan a ngial a ngana pawm (verbal inspiration) chungchângah, “Bible-a tawngkam hi a dik fai vek a ni. Heti anga pawmtute hi chuan an ngaih dàn tâwmpui thei lotute chu Bible thuneihna hnâwltu angah an ngai hmiah a ni” tiin a ziak a. Mi khati ang kha kan la bo lo tih chu ‘Thangkhâwk’ atang hian a hriat theih viau e. A ziaktuin a rawn lâk chhuak John Stott-a lehkhabu-a mi, “Bible hi Pathian thu a ni a, mihring thu a ni bawk” tihte phei hi chu kan hâk viau ang a!

Luka hian a tisual thei ang em? Isua pian kum hi kan hre chiah lo va. Tùn hma deuh khân thuziak tam takah 4 BC tiin an dah ngawt thin a. Heroda Liana kha 4 BC March/April-ah a thi tih chu hriat chian a ni tawh a. Josephus-a’n ‘Heroda thih hma lawk hian âwkin thla a lem’ a lo tih avàngin a thih kum hi chu 4 BC a ni tih a hriat theih a ni. Chuvàngin Isua chu 4 BC-ah chuan a piang lo ang a, a hma lam eng kum berah emaw khân a piang tihna a ni ang. Tùn thlengin Isua pian kum chungchângah ngaih dàn a la rual thei lo. Mi tam takin Heroda thih hma 5 BC niin an ring a. Mi thiam thenkhat erawh chuan 6/7 BC emaw niin an ring bawk. A kum dik tak kan hre thei rih lo tih hi pawm mai ila.

Kurini-a kha AD 6-ah Suria ram awptu-ah a tang ngei tih hi thu chiang a ni a. A hma lamah chuan sipai hotu lian pakhat a ni tih pawh thu chiang a ni bawk. Luka tawngkam hman ‘hegemoneountos’ tih hi nihna hming (noun) a ni lo rêng a, mahse Bible lehlinna lamah hian nihna hming (noun) anga letlingin ‘Ramawptu’ (Governor) tiin an dah rem mai chauh zâwk a ni. Grammar lama a nihna chu ‘present participle’ a ni a, ‘awp’ tihna erawh a ni a, Ram awptuin ram a awp chungchâng sawinaah hman a ni.

Luka hian Chanchin |ha bu hi AD 80 hnu lama a ziak a ni a, a kum tak hriat theih a ni lo. Isua pian atanga kum 90/100 vêl a ni tawh. Kurini-a Suria ram awptu a nih lai khân chhiarpui (census) hi AD 6-ah an nei ngei a. Aigupta rama thuziak hlui an hmuh chhuah atangin chhiarpui hi AD 20-270 chhûng khân kum 14 danah an nei thin tih hriat a ni a. Chuti ang atanga ngaihtuah chuan Suria bial chhûngah AD 6-ah chhiarpui neih a nih chuan chhût lêtin 8 BC vêlah pawh chhiarpui an neih a rinawm. Chu chhiarpui zâwk chu Josefa leh Mari te Nazaret atanga Bethlehem-a kaltirtu a ni zâwk lo’ng maw? Chûng chu Luka hian a hriat pawlh a ni mahna! Chuvàngin kum za dâwn lai kal tawha thil thleng chungchângah Luka hian a tisual ve thei tho ang tih hi pawm hreh tùr a ni vak lo ve. A thuziak atang hian Isua a piang ngei tih kan pawm a, amah Isua kan rin bawk chuan a tâwk alâwm.

‘Thangkhâwk’ column-a SMS thawntu pakhatin,  ‘Bible hi chu a nihna anga pawm mai tùr’ a tih hi nih leh ngial ngan takin han pawm dâwn teh. Kha chhiarpui kha Bible sawi dàn ang tak hian ‘Khawvêl zawng zawnga mite hming ziak vek tùrin’ thupêk a ni tak meuh ang em? India ram a rawn thleng ang em? Myanmar ram a huam ang em? Kei chuan ka ring lo. Mizoram a rawn thleng ang em? A teuhin a hnai lo mai! Bible-a ‘khawvêl zawng zawng’ tih te, ‘mi zawng zawng’ tih te hian huap/huam chin a nei fo asin. Chuvàngin he chhiarpui pawh hian Syria ram bâk a huamin a rinawm lèm loh a ni.
 

LUKA'N A TISUAL TLAT MAI

-Rochungnunga

Revd Chuauthuama'n Isua pian hunlaia Suria ram governor Kuirini-a tia Chanchin |ha ziaktu Luka'n a ziak chu a dik loh thu a sawi a. Sawizui ta a ngah ta hle mai a. Bible thu dik lo thei lova kan pawm dan hi a inang lo va, Bible Pathian thu a ni tia kan pawm dan pawh hi a chiri hle. Bible ziaktute hi mihring ve tho an ni a, Pathian thlarauvin nasa takin a pâwl a ni tih chu hai rual leh phatrual a ni lo. Mahse, mihring an ni a, lehkhatui leh ziakna phêka ziak ve mai tho an ni a, eng eng emaw chu an tisual ve thin a ni tih erawh kan hriat a ngai. Mahse, a thuchah laipui te, a tum te erawh an ziak sual hauh lo a ni.

Luka'n Isua pian hunlaia Suria ram awptua a sawi Publius Sulpicious Quirinius hi a hunlaia Rom ramah pawh nihna sang tak chelh a nih avangin a chanchin hi Heroda Ropuia ai chuan chhui tur a tam deuh. BC 12 khan Rome-ah consul-in a awm a, hemi hnu rei vak lovah Asia-a (Kilikia) Homanadensian hel tudai turin a kal a. BC 3 khan Asia (Kilikia)-ah Proconsul a ni a, AD 3-4 chhung khan Caligula hnuaiah Advisor-in a awm leh a, AD 6-9 chhung khan Syria-Cicilia (Suria-Kilikia) bialah Legatus Augusti (governor) a ni a, AD 21 khan a thi ta a ni.

Suria ram awptu a nih lai chu AD 6-9 chhung kha a ni a, hemi hun chhunga Lal Isua piantir chu a tlai deuh hle tawh a, Isua pawh Jerusalem-a a nu leh paten an zawn hunlai vel a nih tawh hmel zawk a. Luka hian a hun thu hi a hresual niin alang a. Mi lar leh thiltithei, Isua naupanlaia Suria ram awptu chu a pianthlâk lai vel pawha ram awptu ni turah a ngai niin alang.

Isua pianlaia governor-ah Kurinia tia Luka'n a ziak avang hian mithiam leh chanchin chhui mite pawh a tibuai hle reng a, mi thenkhat chuan sawirem dan kawng pawh an dap nasa. German mithiam Theodor Mommsen te, August Wilhelm Zumpt te chuan Kuirinia hi AD 6-9 chhung chauh lo, hun dangah pawh Suria ram awptu hi a ni thin tawh a ni ang, an ti a. Asia rama hel a beih lai hian, Varus aiawhin, governor ang chiah ni lovin, sipai lamah Suria ram hi a awp zawk tawh a ni ang, an ti.

Bible hi Pathian thâwkkhum a ni tih kan pawm a, a ni reng a. Mihringin an ziak a, an ziak sual ve zeuh zeuh a ni tih pawh hi kan hriat a ngai. II Lalte 8:26 ah chuan Ahazia chu kum 22 mi a nihin ro a rêl tan niin a ziak a, II Chronicles 22:2 ah chuan kum 42 mi a nihin ro a rêl tan niin a ziak lang leh bawk si a. I Lalte 4:26-ah lal Solomon-a'n tawlailir hnûktu sakawr in sîngli a neih thu a ziah laiin II Chronicles 9:25 ah chuan sângli chauh nei angin a sawi leh bawk si a. Hengte hi ngaihtuah zui ila. Bible-te hi Pathian thu an ni a, rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo an ni, tih kan pawm lai hian a ziaktute hian tihsual palh erawh an nei ve leh zeuh thin a, hei hi mihring famkim tâwk lohzia leh, chutichunga Pathian ropui si zia min hriatchhuahtirtu nise a tha ang.
 

"DR.LUKA'N A TISUAL" I TI ELO?

-Dr.P.C.Biaksiama

Bible ziaktute zing ami Dr. Luka'n Isua pian dan chanchin a ziakah tihsual leh hriat sual a nei anga Rev. Chuauthuama thuziak (Vanglaini hunserh inkhawma a thuchah, dt. 20.1.10 a lo chhuak) chu, VL Fanaia’n ‘Dr. Luka khan a tisual lo’ tiin, Bible dik lo anga sawihnawmna chu ‘kristiante tana enliam mai chi a ni lo’ tiin fiah takin a rawn chhang thla a, Pathian thu zawng zawng hi Pathian thawkkhuma pek thu dik a nih thuin a rawn nemnghet nghal a (dt. 25.1.10). Documentary evidence thar nei chuang lovin ni 30.1.10 a chhuakah ‘Luka khan thil a hriat pawlh… a tisual ve thei tho’ tih hi pawm hreh loh tur leh kan hriat tur ‘tul’ a nih thuin a rawn hnial l>t leh a; amah ‘zirmi’ intiin, mi dang, ‘zir lote,’ ‘laymen-ho’ tiin tham lohna tawngkam duham takin a rawn vawrh chhuak leh a.

A tirah chuan Bible meuh ziaktu Luka'n tihsual a nei anga lo lang ta mai chu, tunlai science mithiamten hmuh chhuah an nei thar em ni dawn? ka ti a. Mahse Bible zirmi zinga piangthar lem lo leh Bible ringhleltu hovin hman atanga an hnial thin dan hlui bawk a rawn tharthawh leh a lo ni lek a. Chung ringhleltuho hnialnate chu Bible ringa zirtu (conservative scholar) ten an rawn paihthlak tawh dan tlemte tal tarlan ve a tul niin ka hria.

A background sawi tawh lovin, hnialtute point lai tak chu, Isua pian dawn (B.C. 6-4 vel)a Kaisara Awgusta'n census order a chhuah lai kha ‘Suria rama Kurinia ram awptu (governor) a nih laia hming ziak hmasa ber tia Luka sawi hi a ni. Mahse Bible pawn lam thuziak (extra-biblical sources: Josephus, Tacitus) atangin Suria governor-a Kurinia awm hun leh census a neih hun chu A.D. 6-7 ami kha niin an sawi si a. Chutianga hmasang record chihnih awmah chuan, Bible pawn lama ringlomite thuziak chu dik zawka ngaiin, Pathian thawkkhum Bible ziaktu Luka chu tidik lo zawkah an puh ta mai a, Bible sawi dal nan an hmang ta mai a ni. ‘I sawi zawngin i nihna a lang e’ tih a nih kha.

A.D. 6-7 laia governor Kurinian chhiarpui a neih thu chiah kha Josephus-a sawilan a ni a; chu chu Dr Luka hian a hai lova, a hriat pawlh hek lo: kha thil thleng chungchang kha chiang takin Tirhkohte 5:37-in a record hi chhiar la. Kha chhiarpui kha hre rengin Luka chuan Isua pian dawna chhiarpui kha chu a ‘hmasa ber’ tih a sawi fak reng a ni. Lukan Chanchin |ha bu leh Tirhkohte a ziak hun hi A.D. 60 vel a ni a, mithiam (historian) leh doctor meuh, a bul atanga mit ngeia hmutute hlan chhawn dawng a, ngun taka chhui chhuaktu a nih bakah, Pathian Thlarau puihnaa ziak a ni lehnghal a; chuti chunga tanchhan tur evidence mumal awm lo chunga Bible ziaktu Luka'n hre sual a, tidik lo ang hiala puh a, chutiang ngaihdan mi pawmtir tuma chanchinbua a rawn inpuangzar leh ta mai hi, unaupa Chuauthuama hian khawi lamah nge maw mi hruai a tum ni le?

Hman atangin Luka ziak dik lohna hmu chhuak anga insawi a, paihthlak tum an tam tawh a; mahse record hlui an hmuh chhuah atangin Luka record hi history dik leh rintlak a lo nihzia a tichiang telh telh zawk a, nemnghettu tha te-ah a tang leh zawk thin. Tun hnaia archaeologist-ten lungpheka thuziak (inscription) hlui an hmuh chhuah atangin Kurinia kha vawi khat mai ni lovin, vawi hnih Suria ram awptua a awm thu pawh zirtute chuan an hai lo bawk.

Luka'n helai thu a tira Grik tawnga a sawi dan tak chu : hegemoneuontos tes Syrias Kyrenoiu (Kurinia chu Suria ram enkawltu ‘in-charge’ a ni) tihna a ni. A thuziak turte ngun taka chhut hmasatu Luka chuan a lo sawi sual hauh lo - Bible letlingtuten a fiah turin ‘governor’ tiin an dah rem a ni mai a, a sual chuang lova; a chhan chu administration lama thuneihna dinhmun hrang hrang kawk thei a ni tih hi Grik tawng zir tan phei chuan a chiang awm e. Roman hovin governor sawi nana an hman tak chu ‘legatus’ a ni a, chu thumal chu Luka hian hmang lovin hegemoneuontos (participle) a hmang chiah reng a ni. Khatih lai khan Kurinia kha ‘legatus’ ni lovin hegemon a ni si a (Ram Awptu Pontia Pilata (procurator) pawh kha legatus a ni bik lova, hegemon ve bawk a ni.

A nih leh chhiarpui hmasa BC 6-4 velah Kurinia kha Suria ram enkawltu (in-charge) dinhmun sanga ding thei a ni reng em? Ni e. Kurinia kha sipai hotu chak leh thiltithei tak a ni. BC 12- BC 2 inkarah khan Pisidia rama buaina chhuak tudaiin, Rom sorkar tan thil tha tak a ti tawh a, Heroda Liana hun tawp dawn lamah phei kha chuan Near East-ah sipai hotu lal leh dinhmun sang tak a luah a. Chuvangin khang hun laia ram awptu Saturninus-a leh Varus-a te hun inthlak karah khan Kaisara Awgusta khan sipai hotu thiltithei Kurinia kha Suria ram chhunga chhiarpui nei turin mawhphurhna sang a hlan a ni thei ang. Census hmasaa hna a thawh that avangin a hnu AD 6-7 a census vawi hnihnaah pawh Kaisara Awgusta chuan he mawhphurhna hi a pe leh ngat a ni thei bawk ang. Hrilhfiahna dangte chu sawi vek sen a ni lo.

A chiang ber leh dik ber chu Bible sawi dan hi a ni a, a tul avangin kan sawi kual vel mai mai a ni. Zirmi intite pawhin mi thusawi leh thuziak an zir ve a ni mai a, ‘laymen’ an tih te'n an chhiarin, an zir pha ve vek tho bawk a. Han inlakcham vakna tur awmin kei chuan ka hre lo. Kan hriat hi mite hriat hnu vek a ni. Thu pawm tlak loh pawm turin tumah kan in beisei thei bawk lo vang. Pathian Thu lamah phei chuan engkim hretu leh a ziaktu Pathian Thlarau atanga hriatna a nih loh phei chuan, thluak hriatna mai hian min chawm lo. Lehkha thu mai chuan a tihlum thin a nih hi. Dik takin Isua pianna tak pawh zu fang ve mah ila, Bible sawi tluka dik leh chiang hmuh tur a awm chuang lo. Hei vang hian kristiante thurin innghahna ber Bible hi a ngial ngana pawm tlak loh, thawkkhum dik-lo-thei-lo ni lova, dik-lo-thei anga pawm turin kan inzirtir ngar ngar mai a nih tak hi.

Hetiang hian Kohhran Thurin Bible hian a zirtu leh humhalh zawktu tura ngaih, kohhran mipuite thawhlawma chawmte hian a sawi pawr zawngin hma an la reng mai si a. Lalpan malsawm zel sela, an zirtirna anga Bible hi dik-lo-thei a ni tih min hmin theih hunah, mipui rilru a inlet thut ang a, engnge thudik lote chu kan rin reng ang, tiin Bible chu engatan mah kan ti tawh lo vang a; chuti a nih chuan kohhran leh a rawngbawltute hi engnge an awm a tulna, thawhlawm thawh pawhin engnge awmzia a neih chuan? tiin Setana duh danin khawvel nun kan hmang mai mai dawn a ni. An sawi anga Luka'n thudik lo a ziak a nih chuan, bu dang ziaktuteah a kangkai zel ang a. Mosia'n tui thisena a chantir te pawh tuihawk nu mai a lo nia lawm; Elija chawmtu choak te pawh Arab midum zawk an ni, etc. an ti zel ang a. Min hringtu Wales ram kohhran ang mai khuan kan ramah kristianna a ral riai riai mai ang. Hei, tunah pawh kan Virgin Birth thurin pawimawh innghahna chu kan Bible thar zawkah hi chuan a awm tawh hlei nem: Isaia 7:14 ah hian ‘nula thianghlim’ tih a awm tawh reng reng lo! Kohhran zirlai bute reng reng hi thlarau lam mit varin han thlir kual vel teh! Ropui taka ri bung bung emaw kan intih lai hian, i rin aiin chhiatna hian bu a khuar thuk tawh asin!

A rawngbawl tura Pathian hnam thlan Mizo kristiante zinga thenkhatin Mizoram chhung bakah, India ram pum, China, Nepal, S.E. Asia leh ram tam zawkah Chanchin |ha hril tura induhthawh em ema kan inzar darh mek laiin, lehlamah zirtu intiten a tithuanawp zawnga Bible pawm tlak lo ti zawnga an lo tlangau ve chhen bawk si hi a va chhangchhiat thlak ve maw le? Kohhran hian kan pawisa lova, ngawi renga kan thlir liam mai mai a nih chuan, Pathian laka kan mawhphurh a rit hle ang tih i hria ang u.
 

THU THAR A AWM MEUH EM?

-Revd Chuauthuama

Vànglaini Devotion-a ka thusawi tawngkam khat chuan nghawng chhuah tha tak a nei a, a làwmawm hlein ka hria. Amaherawhchu Mizote hian ‘debate’ hi kan thiam vak lo niin a lang a. Tawngkam dêngkhâwng tak tak ‘mipuite thawhlàwma chàwm’ tih te, ‘atheist’ tih te thlenga kan hmang duh thin hi chu kan ngaihtuah chian deuh a tha mai thei. Kan ngaih dàn ang lova miin ngaih dàn an neih avànga ‘atheist, piangthar lo’ in tih vêl hi chhandam tùr leh tùr loh rêltu ni àwm taka Pathian dinhmuna indah palh mai a hlauhawm hlel lo ve! Kawng lehlamah ‘chhandamna a bo thei tawh lo’ ti-a iak iak tawk kan ni lawi bawk si a!

Unaupa thuziak hi ka han bih chiang a. Thu thar a nei emaw kei pawhin ka han ti dâwn a, mahse chul a lo rît mai mai lek a lo ni ve tho va. Mi ziak ve tho a han tanchhan thar leh vêl a. A tâwp a han khàr tak takna tawngkamte chu ‘Saturninus-a leh Varus-a inkârah khân ... mawhphurhna sâng a hlàn a ni thei ang’ tih te, ‘Awgusta chuan he mawhphurhna sâng hi a pe leh ngat a ni thei bawk ang’ tih te a ni vêl mai mai a, ‘thei ang’ (mai thei) tiin thu thar awm si lovin ngaih dàn bawkin hnu a khàr a ni ber.

Chanchinbuah te hian inhnial (debate) thiam viau ila. Mipuiin chîk takin lo zir sela, chuta tang chuan ngaih dàn thar te nei thin ila, hma kan sâwn zâwk ang. Mahni tàlna biala inkhûrkhung reng ringawt hian hmasâwnna a dâl thei a ni. Kan ngaih dàn neih sa huang chhûngah kan inkhung tlat chhûng chuan thiamna lamah hmasâwn kan hlat phah thei zâwk ang.

‘Zir mi’ leh ‘laymen’ kan hman hian kan hmusit tihna a ni hran lo. A nihna dik tak kan sawi mai a ni. ‘Zir’ inti theuh theuh hi a danglam theih khawp a, chuvànga ‘fail’ te pawh awm thin an ni a; zir dàn pawh hi a inang lo khawp mai. ‘Zir mi’ rau rau zîngah pawh rilru inhawng miah loho zir dàn chu a buaithlâk a, mahni ngaih dàn huang chhûng salah an tâng reng mai a. Mi dang ngaih dàn chu tam zâwk fê ni mah se, an pawm thei lo va, awmhmun rawtah an tang tlat mai thin a ni.

Thil kan zir leh chhiar hian chîk taka kan ngaihtuah a pawimawh. Dr. Luka’n Isua pian laia chhiarpui chungchâng a ziak hi a dik nge dik lo tih chungchângah mi thiamten vawiin thlengin ‘debate’ an la nei a. Dik taka sawi chuan biblical scholars tam zâwk (majority)-in Luka hian chhiarpui chungchângah hian a ziak sualah an ngai vek tawh a ni. Conservative scholars-ho siam Bible hrilhfiahna chi hrang hrang chhiar mah teh u, hei hi a dik a ni tih in hmu ang. Chutih laiin conservative zînga tlêm tê, firfiak zualte erawh chuan ngaih dàn hlui (traditional opinion) chu an la pawm reng tih chu kan hai lo.

Archaeologist-ten lungphêk thuziak (evidence) hlui an hmuh chhuahah Kurini-a hi Suria ramah vawi hnih ram awptu a ni tih hi a chiang meuh em? A chiang titute hian ngaihruatin an chhui dawn ve mai mai bawk a ni. Lungphêka thuziak hlui pakhat ‘Lapis Tiburtinus’ chu Vatican Museum-ah tùnah a awm a. Heta Kurini-a chhiarpui lo lang hi eng tik kuma mi nge tih hriat theih a ni lo. Chuvàngin mi thiamte chu AD 6-a mi ngei kha niin an hria. Lungphêka thuziak, Kurini-a hming lanna pakhat chu ‘Antioch Stone’ an tih chu a ni a. Mahse he laia ‘Antioch’ tih hi Suria rama khawpui pakhat kha mi ni lovin ‘Pisidia rama Antioch’ a ni daih bawk si. Suria rama a awm hma daiha Pisidia rama a awm lai chanchin (6BC-1BC) ziakna a ni. Hetah hian Kurini-a chu ‘legatus’ ti lovin ‘duumvir tih a ni a, khawpui awptu a ni. A khawpui awp Antioch chu Suria ram pâwn, Pisidia rama mi a ni.

He thil hi lo chhinchhiah teh u. Rom ram awp chhûngah ram bung khat (Provinve)-ah hotu pahnih an dah ngai lo an tih chu! Chu bâkah chuan Rom sawrkar khân mi pakhat hi ram bial khat hotu (Governor, etc)-ah tum khat aia tam a dah nawn ngai lo tih hi zir mi tân chuan hriat tel ve a tha bawk ang. Rom sawrkar khân ram awptu a dah hian kum thum term-in a dah thin. Syria ramah chuan kum 9BC-6BC chhûng khân Sentius Saturninus, kum 6BC-3BC chhûng khân Quintilus Varus te chu ram awptu an ni a. An inkârah hian mi dang tlazep an awm hriat a ni lo. Kan sawi tawh angin Rom history-ah mi pakhatin ram bial khat (province) awptu vawi hnih a nihna hmun pakhat mah hriat a ni lo va. Kurini-a a nih bik avànga chute ang dinhmun a luah tih hriatna a awm lo bawk. Rom lalte khân mi bîk an siam duh lo viau asin.

Luka hian Isua pian lai chanchin a ziak hian eng nge a tum? Isua chu Juda-te beisei Messia, zàwlnei hrilh lâwk anga Davida khawpui Bethlehem-a piang a ni tih kha tihlan a tum ber a. Chumi avàng chuan chhiarpui a hriat kha kha hmanruaah hmangin Josefa te nupa chuan Nazareth atangin Bethlehem an pan a ni.

Bethlehem-ah Isua a piang a, ani chu min tlantu a ni tih kan pawm ahnû, engah nge keimahni ang bawka mihring ve bawk Luka chuan a tisual palh tih chuan kan sahuat a khawih leh tâk riau le?

Dik taka sawi chuan Matthaia chuan Heroda Ropuia lal laiin Isua a piang tih a sawi a, chuti a nih chuan kum 4BC hma lam tihna a ni a. Luka hian Kurini-a’n Suria ram a awp lai (chumi intanna chu AD 6)-in Isua a piang niin a sawi thung a. An sawi thudik, Pathian thuin min hrilh chu Pathian Fapa Isua chu khawvêlah a lo kal ngei a, Bethlehem-ah a lo piang ngei tih kha a ni. Kha kha kan rina, Isua chu chhandamtu-a kan pawm chuan ‘chhandamna’ atân chuan a tâwk tiu teu khawp mai. Amah rin bâk Isua pawh khân a phût lêm lo. A dang kan sawite hi chu ‘debate’ thil a ni a, thil chui zauva hriat nân erawh a tha; chhandamna hnuk erawh a khawih hran lo ve. Kan rinna khawih tlata kan inhria a nih chuan mahni inenfiah a ngai deuh a ni mai thei e. Ngaih dàn khurbîng bir tak atanga tàl chhuah hi a hun tawh e.

Isaia7:14-te pawh hi a ziak anga kan pawm dâwn a nih chuan Hebrai Bible chuan ‘almâh’ a hmang a, chu chu hmeichhe rai thei rual sawina a ni mai a, ‘nula thianghlim’ kan tih (virgin) hi a kâwk chuang lo. ‘Virgin’ sawina chu Hebrai tawngah chuan ‘bethulâh’ a ni si a. Isaia hian hmang miau hek lo. Mahse Grik tawnga Thuthlung Hlui an lehlin (Septuagint)-ah ‘parthenos’ an lo mang hlauh mai a, chuta tang chuan Matthaia hian a la chhâwng ve leh mai a ni a. Septuagint hi angial ngan taka lehlin (literal translation) a ni lo. Matthaia hian Hebrai Bible atangin la ta sela chuan ‘nula thianghlim’ kan ti thlung dûr ût fo lo mai thei asin. Hetah hi chuan inhnial i châk lo mai ang u. A ‘orginal’ kan pawm dâwn chuan ‘almah’ (hmeichhe rai rual) tih a ni tlat! Hetia kan sawi hian ‘virgin birth’ kan hnial tihna a ni kher chuang lo bawk.

Kan thu khàr nân chuan, keimahni anga mihring ve bawk, tùn lai mi lâr Billy Graham-a, kum 1989 May 25, Sâpram tlai dâr 4:30-a David Frost-a’n a kawm tuma a thusawi hi Sâp tawngin i lo hmang teh ang (Kan Sâp deuh nial nual tawh bawk a). Ani chuan, “I never say now heaven is so much yard long, so much yard wide’. I believe that the Bible is the word of God. But in the Bible there are many things which I cannot accept and which I cannot reconciled. I have changed my mind now” zuk ti mauh a. Tùn hma chuan a ziak ang diak diaka pawm thin a ni a, a hun hnuhnung lamah chuan tùn lai tawng takin a ‘CHANGE’ ta a nih chu!
 

LUKA'N A TISUAL THEI LO MAW?

-Zonunmawia

Mimal tin hian mahni theology kan nei theuh a, Theological Institution atanga chhuak chauhte hi theology nei an ni emaw tih mai a awl hle. Kan theology chu kan ziak chhuak emaw ziak chhuak lo emaw pawh ni se; thusawi kan hriat tawh atang te, kan Bible chhiar atang te, kan lehkhabu chhiar atang te in theology kan duang chhuak (formulate) thin. Chu chu dik ber emaw tia midang teh nan hman a awl hle.

Theology bik kan neih theuh theih na chhan pakhat chu Pathianin ngaihtuah theihna (reasoning power) min pek vang a ni. Chumi kan hman chu Pathian thu nen a inkalh lo tih hriat a tha.  Kan thiamna zawng zawng, kan theihna zawng zawng hmanga a thu kan zir a, Amah kan zawn hi a Pathian thu em em a ni. “Mihring ngaihtuahna hi engmah a ni lo, Thlarau Thianghlim tel lo chuan…” kan tih pawh hi, hemi sawi thei tur chuan ngaihtuah theihna kan neih a tul tho.

Bible dik lo thei lo kan tih pawh hi hriat thiam dan a inang lo a. Ziah sual palh emaw, thu inhmu lo palh emaw engmah a awm lo tihna anga ngai kan awm. Luka ziak chauh lo-ah pawh, kan Bible-ah hian thu inhmu lo, thu inkalh, a awm nual mai. Amaherawhchu, chu chuan Bible thu chu a dik lo ta tihna a kawk lo. Kan Bible-in min kawhhmuh tum ber chu chhandamna a ni. Mihring suala tlu tawh ten nun kan neih leh theihna tura kawng min kawhhmuhtu a ni. A thu ken a nung reng a, a rintlak reng a, a Pathian thu reng. Amaherawhchu,  Pathian ziak, a bu a siam sa, van atanga rawn theh thlak a ni lo a, mihring ziak a ni. Mihring chu famkim lo, thil tisual thei leh tisual reng kan ni a, chu vang chuan Bible-ah meuh pawh thu inhmu lo a awm thei a ni.

Bible hi a nih ang anga pawm mai tur kan tih hian kan hriat reng tur chu, Bible hi hrilhfiahna (interpretation) tel loin a chhiar theih loh tih hi a ni. Kan chhiar rual hian mitinin hriatthiam dan kan nei theuh a, kan thiam dan angin kan hrilhfiah theuh a ni.
A bung leh chang ngai reng pawh hi hriatthiam dan hrang hrang kan nei thei. Ziak leh chhiar thiam tawng tawng hriat thiam dan leh Doctorate degree nei hriat thiam dan chu a inthlau hle thei a, thingtlanga awm leh khawpuia cheng hriat thiam dan a inang lo thei a; Kohhran hrang hrang hriat thiam dan a inang lo fo a, Kohhran khata awm theuh theuh hriat thiam dan a inang lo thei hle. Kan upat leh naupan a zir te, kan thil tawn a zir te, kan zirna vang te, kan awmna kohhran a zir te leh chhan dang tam tak avangin thu ngai reng kan hrilhfiah dan pawh a dang thin. Chuvangin Bible hi a nih ang anga pawm tur kan tih hian, a nih ang ang chu eng chiah nge tih chu hriat har tak a ni tawh.

Luka meuh pawh hian a ti sual thei a. Lo tisual lo ta pawh ni se la, Bible ziaktu zinga mi thenkhat tu tu emaw chuan an ti sual zauh zauh a ang khawp mai. '101 Contradictions in the Bible' tih a mi hi 5 chauh lo tarlang i la:

1.    Mari pasal, Josefa pa kha Jakoba (Matt 1:16) nge Helia (Lk. 3:23)?
2.    Heroda khan Isua kha Baptistu Johana amaw a ti nge (Matt. 14:2; Mk. 6:16) ti lo (Lk. 9:9)?
3.    Zerubbabela fa, Isua thlahtu zinga mi nia an sawi Abiuda (Matt. 1: 13) leh Hrisa (Lk. 3:27) te hi an inang lo chu thu hran; I Chro. 3:19, 20-a kan hmuh Zerubbabela fapa 7 te zingah an tel lo ve ve.
4.    Chanchintha bua kan hmuh danin Isua’n a thih hmaa a thusawi hnuhnung ber eng nge?
(a) “Ka Pa, i kutah ka thlarau ka kawl tir e.” (Lk. 23:46)
(b) "A kin ta" (Jn. 19:30).
5.    Isua hnenah a thlahtu Davida thutphah pek a ni dawn em?  
(a) Dawn e. Vantirhkohin a sawi (Lk 1:32)
(b) Dawn lo. Jehoiakima thlahte zinga mi a ni a (Matt. 1: 11 leh I Chro. 3:16 en la), Jehoiakima chu Pathianin a thlahte David thutphaha an thut loh tur thu a sawi tawh (Jer. 36:30)
A dang 96 chu; in hlan thei lo an awm tak leh kan la sawi leh dawn nia.
 

DIK LO THEI LO - BIBLE

-J.H. Lalhruaizela

Luka pawhin a hresual ve palh hlauh mai a; mihringte hi tisual thei vek kan ni a, Chanchinbu mite fimkhur teh u tih lam hawia Revd Chuauthuama thusawi chu kan chai zui luai luai a. Revd Chuauthuama’n ‘Dr. Luka meuh pawhin tihsual palh a nei ve thei’ a tih lai tak a history rawn umzui erawh chu tlemte an ni a. Helaia Luka tihsual nia sawi lai tak hi huai taka ngaihdan sawitu zingah pawh kan pawm duh dana ziaktute ngaihdan leh sawifiahna sawi chhawng thei lo kan awm fur mai thei. Kan buaipui zawk chu Bible-ah hian dik lo a awm thei dawn em ni tih hi niin a lang. Revd Chuauthuama thuziak rawn chhangtu V.L. Fanai leh P.C. Biaksiama te pawh khan a history lama a dik zawk leh zawk loh lam aiin Bible-a thu dik tawk lo deuh awm thei anga sawi kha an helh ber zawk a ni em aw a tih theih.

Hla phuahtu inchuh chungchangah te kan mithiamte an inhnial thin a, ngaihnawm ti takin mipuiten kan chhiar a, mahse mipuiten kan ngaihdan leh rin dan kan sawi zui luai luai ngai lem lo. Tunhnaiah pawh Zoluti (Mary Winchester) lak letna hmun chungchanga ngaihdan phir awm chu Khawvel Sunday School Ni zirlai vangin sawi lar thar a ni a, mahse mipuiten kan sawi luai luai lo va, mithiamte thuziak atangin a duh chuan ngaihdan kan lo siam ve mai a. Tun tumah hi chuan Isua pian laia Suria governor hi Kurini-a a ni em tih lai takah hi chuan mipuite kan tui pha vak lo; Dik lo thei lo Bible-ah hian Dik lo a awm thei dawn em ni tih zawk hi a ni kan buaipui ni.

‘Dik lo thei lo’ hi Bible tawngkam a ni lo va, kohhran thurin tawngkam zawk a ni. Bible pawm dan chungchanga Bible tawngkam chu ‘thawk khum’ tih hi a ni a (II Tim 3:16). He tawngkam Paula’n a sawi dan chu ‘Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thawk khuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni’ a ti a; dik lo a awm theih leh theih loh thu a sawi lo va. Kumin Nilai Zan Thupui ziaktu pawhin dik lo awm theih leh theih loh lam sawi lovin thawk khum awmzia chu Pathian Thlarau Thianghlim hruainaa Pathian inpuanna ziahna a nih vang tih ang deuhin a sawifiah a ni. Paula’n Pathian lehkha Thu a tih zingah hian Thuthlung Thar bute hi chu a tel kher lo mai thei e; mahse ringtute chuan Bible-a bu 66 te hi Pathian thawk khuma pek a nih kan pawm.

Bible ‘dik lo thei lo’ tih tawngkam hi kohhran siam that hunlaia chher niin kohhran hruaitu Pope ‘dik lo thei lo’ nia ngaih chu Bible zawk hi dik lo thei lo chu a ni tiin Kohhran siam that hna thawktuten an sawi a. Hei hi kohhran thurinah kan pawm a, kan pawm dan chu ‘rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’ tih a ni. Hemi awmzia hi kumin Nilai Zan Thupui ziaktu vek chuan ‘…Bible thu hi kan rinna kaihruaitu leh kan nun dan a dik nge dik lo intehna ber turah kan pawm tihna’ (p.12) tiin a sawi a; Bible-ah dik lo a awm theih leh theih loh a sawi zui lo.

Kum 1995-a Nilai Zan Thupuia kohhran thurin zir a nih kum kha chuan a ziaktu Rev. C. Rosiama kha chuan a sawi thui deuh a, ‘Bible hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a ni kan tih hian Bible-ah hian thil dik lo pakhat mah a awm lo kan tihna a ni lo. A ziaktu leh a chhuahtu tihsual palh chu a awm thei. Rin dan leh pawm dan dik leh dik lo teh nan te, thiltih leh nun dan dik leh dik lo teh nan te Bible zirtirna hi a tling tawk a, heng bak hi tehna tur dik tluantling a awm lo tihna a ni’ tiin a sawi a. Bible-a tihsual a awm theih dan pawh entirna tarlangin ‘Mat 27:9-10-a zawlnei Jeremia sawi anga ziak hi zawlnei Zakaria 11:12-13 ami a ni a, tihsual palh ni ngei tur a ni’ tiin a sawi bawk (p.16).
Hetiang a nih avang hian Bible hi Pathian inpuanna - thawk khum a nih avangin a thuchah hi a nung a, kan chhandamna atan leh kan nun dan teh nan a dik lo thei lo a ni tiin pawm ila a tawk hmel viau. Bible-ah tihsual palh a awm thei tih sawi avanga Bible a pawm tlak lo tia sawi anga inpuh luihsak ang chi te hi Bible zirtirna atanga tehin Kristiante tih atana mawi lo a nih a rinawm. A chunga kan sawi atanga a lan dan chuan duhthawh taka Bible-a tihsual awm miah lo anga pawm tumtute hian, kohhran thurinin a sawi dan leh kohhran hruaitute hrilhfiah thin dan pelin kan pawm tihna a nih hmel a. Kohhran thurin leh inzirtirna pela mahni duhdana Pathian thu pawm dan nghet tak neih hi kalsualna nen a inhnaih avangin fimkhur a tha khawp mai.

Hman deuha kan Mizo Bible hawrawp hraw tha taka chhut rawn chhuakah leh Lehlin Thar chhuak hmasa lamah khan chhutsual a awm nual mai a. Hetianga mihringte famkim lohna Bible-a a lan theih chuan, a lehlin hnaah te, kuta ziak chhawnnaah te leh a tira ziaktuteah pawh tihsual a awm thei ang tih hi pawm a hrehawm lem lo. Hetianga pawm mai loh chuan kumin Puitling Sunday School zirlaibu-a Jona nghapui kaw chhunga a awm thu sawizauna atana chang tlawh chhan Mat 12:40 ‘…mihring fapa hi ni thum leh zan thum lei kawchhungah a awm bawk tur a ni’ (p.34, 41) tih te hi hriatfiah a har; Isua kha ni thum leh zan thum lei kawchhungah a awm tlat si lo va. Luka 11:30 en erawh chuan a mam thei deuh thung a ni.

Kohhran thurin awmzia sawifiahnaa Bible-ah hian tihsual palh a awm thei tih sawia kohhran mipui hnara Bible pawh hnawl mai tura ngaih pawh hi ngaihdan dik a nih a rinawm loh. Kohhran mipuite hi kohhran hruaituten thudik thup then a, thu puar pawleng ngaihthlak nuam an sawiin a hip khawm kan ni lo. Thlarau Thianghlimin kan chhandamna atana Isua min kawhhmuh pawmtu - ringtute awm khawm kan ni. Chuvangin kohhran hruaitute hian thudik tak sawiin huaisen takin min kaihruai se a tha berin a rinawm. Mipui duh zawng leh lawm zawnga thusawi tum lovin, tuten emaw liberal emaw conservative emawa an puhna tur lam ngaihtuah lovin huaisen takin ‘a ni chu a ni, ni lo chu ni lo’ (cf. Mat 5: 37) tiin min hruai zel se a duhawm hle.

Mipuite hi chuan a mak leh ngaihnawm kan um fo. Jona chungchangah pawh nghapui kaw chhunga mihring dam theih leh theih loh lam kan buaipui vak thin. Pathian thiltih theihna nen chuan nghapui kaw chhungah Jona a dam thei ang tih hi a rinhlelhawm lo va, thildang hlamchhiaha a rinhlelhawm lohzia uar taka sawi zui vak a tul ber lo. Miin Jona lehkhabu hi Samari mi tha tehkhin thu anga a tak awm lo tehkhin thu a ni an tih pawhin Pathian thiltihtheihna an rinhlelh vang a ni lovang. Pathian thawk khum Jona lehkhabu thuchah laipui ber - Pathian hi hnam tin hmangaihtu a ni tih ‘Pathian aw’ hi hre thar leh ila kan hlawkpui ber ang.

Tin, hetianga Bible pawm dan sawi nikhuaa Bible zirtute chungchang sawina tawngkam lo ri tel ve fo chu ‘inzir bo’ tih hi a ni. Hetiang tawngkam hmangtute hian an tawngkam hman hi an ngaihtuah chiang lo a nih a rinawm; rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo tia kan pawm hi zir vaka bo pui mai theih, zir chian pawh dawl lo anga ngaih theih tawngkam kan hmang hi Bible ngainatu tan chuan a hrilhhaithlak ang reng khawp mai. Bible hi a ril a, a dik a, Pathian inpuanna a nih avangin a zir nasa apiangin Pathian ropuizia an hmu nasa a ni zawk si a. Bo thin chu mahni duh dana Bible hrilhfiah thin te leh Bible chhiar ngai lo te an ni zawk. Mizo Pathian thu zir zingah kohhran thurin atanga bo an awm a rinawm loh a, tute emaw ngaihdan leh duhdan atanga bo chu an awm mahna!

 

KAN BIBLE CHUNGCHANG HI

- Revd R.Lalengkima

Tunlai hian kan Bible chungchangah mi thahnemngaite inhnial fiamna thu nitin chanchinbuah kan hmu chamchi mai hian ka rilru a tibuai deuh a, engemaw ziah ve tula hriatna ka nei deuh tlat mai a, Thlarau Thianghlim hnathawh a nih ka ring a, kan han ziak ve a ni.

Kan thu chhiar thin atang hian Bible kan pawm dan a inang lo tih chu a chiang reng mai a, kan pawm dan a inan loh avanga piangthar lo nia inchhuah leh mawl nia inchhuah ngawt pawh a dik ber lovin ka hria. Miin Pathian kohna chhangin rawngbawl tura inpe in Pathian thu an zir a, chung zir mite chu inzir â ta anga puh ngawt chi an ni lova, chutih laiin zir ve loten Bible chhiara Pathian an pawlna atanga Pathian thu, Bible dikzia leh a nunzia an sawi pawh a dik lo intihsak ngawt theih a ni bik hek lo. Amaherawh chu kan Bible hi zir tham a nihzia leh thu nung a nihzia erawh chu hriat reng a tha.

Pathian thu kan han zir a BD kum khatna kan han zir kum chuan kan buai mah zel thin reng a ni. Mahse kan han zir thui deuh va Bible hlutna te, a ropuina te, a nunzia te, a thiltihtheihnate kan hre chho zel a, kan zir zawh meuh chuan Bible chu chhandamna kawng min kawhhmuhtu lehkhabu hlu ber a nih hriain hun puma rawngbawl duhna kan nei a, kan inpe thin. Chutianga rawngbawltute ngainepa Pathian hmu lova ngaih chu kan tifuh lo a ni. Pathian hmu lo tan hun puma rawngbawl leh hlawh atanga sawma pakhat pek hi a tih theih ka ring lo.

A thu hrimin kan Bible letling hmasatuten a hmingah "Pathian Lehkhabu" tih an lo vuah hian Mizote thinlungah Bible ngaihdan fuh tawk lo a siam niin ka hria. Hnamdang chuan "Pathian" tih tel lo hian Bible an nei a, keini erawh chuan a bulah "Pathian" tih kan dah avang hian a lutukin kan dah sang a, kan hlau tlat. Chuvangin lehlin thar emaw tlema a khirh zawng deuha han hrilhfiah, chhui zau deuh pawh kan ngai thei lo zel a, hei hian nasa takin harsatna min siam niin ka hria. Chuvangin chhut leh hunah chuan "Holy Bible" emaw "Lehkhabu Thianghlim" emaw "Bible Thianghlim" emaw tih nise a that a rinawm.

Mosolman hovin an koran bu Pathian ziak leh a kawm tuam saa Mohameda hnena Pathian pek anga an pawm ang hian kan Bible hi pawm tur a ni lova. Pathian sawi apiang an ziak (dictate) a ni hek lo. Pathian tanpui leh hruaina dawngin Pathianin a mite a thawhsak dan chanchin mihringin an lo chhinchhiah tlemte chauh Bible-ah hian kan nei a ni. Pathian thiltih zawng zawng chu ziah sen pawh a ni lovang.

Pathian hnathawh leh a thiltih tlem azawng ziaka an lo dah leh an lo vawng him hi a lawmawm hle. Amaherawhchu a ziaktute hian an hriatthiam danin anmahni tawngin an lo ziak a, chu chu kum tam tak chhung kut ziakin an lo copy chhawng zel a, chumi karah chuan ziak sual te, copy sual te, lehlin fuh tawk lo te pawh a awm thei tih hi pawm thiam a tha. A ziaktute hian Bible atana an ziak pawh a ni lova, Judate leh Kristian ten tlai khawhnua a dikzia an hriat hnua Bible a kan pawm tak a ni. A ziaktute rilru pawh ngun taka zirtute chuan leng telin an hria. Juda pa ziakah chuan Pathian pawhin Juda hnam duhsak bik angin an ziak a, Gentail pain a ziah chuan Judate duhsak bik angin an ziak ngai lo thung. Hei hian Bible hi mihring kutchhuak a nihzia a tilang a, chuvangin Bible hi Pathian leh mihring tangdunin a siam a ni tih hi pawm thiam a tha.

A ziaktu in a tisual thei tih pawh hi huat viau tur em ni dawn le? Entir nan Marka 2:26 Isuan Puithiam lalber Abiathara a tih hi I Samuela 21:2 a mi kha a sawi niin a lang a, khatih hunlaia puithiam kha Abimeleka a ni si a. Tu berin nge tisual, Samuela bu ziaktu nge? Marka nge? Isuan a sawi sual em ni? nge a copy chhawngtuten an tisual zawk? Hetiang deuh hian Thuthlung Hluia mi lak chhuah pawh tihsual a awm zeuh zeuh. Mt 27:9 a Jeremia tih pawh hi Zakaria 11:13 a mi zawk a ni. Heng a dik tawk lo leh tihsual palh a awm avang hian kan Bible hi a dik tawk love tihna lam a ni lo. Mihring kutchhuak a nihna laiah tihsual palh a awm theih tihna mai a ni e. Tin, a lehlin thuah pawh hian lehlin thar ngaithei lo tam tak kan awm niin alang a, hengte pawh hi kan rilru zau tawk loh vang a ni. Ngun takin chhiar tawn ila a tha zawk zawk hi hman mai tur a ni. Kan lo hriat bel tawh leh pawm tawh sahuai thingvawn ringawt hian min tithang thei lo tih i hria ang u.

Chuvangin "Lukan a tisual thei," "a tisual lovang" tih thu mai maiah hi chuan i intibuai lovang u. Bible a sawi Pathian leh a fapa Isua hi ring ila, chuta min tanpuitu atan chuan Bible hi i hmang ang u.
 

 Thulakna: Vanglaini

Comments

Date 12/02/2010
By |NighT||ElF|
Subject Debate chungchang

Ki ka ngaih dan ah chuan Luka hian a tih sual ka ring lo, chhui tak tak chuan eng pawh hi a dik lohna lai a awm thei vek ang in hnial in hnial na tur ah ka ngai lo. Paula'n Kross thu chu boral mek te tan chuan at na a tih ang deuh ah khan tul lo a in hnial na mai mai a ni.

 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E