MIZO MIZONA HUMHALH

Kut Thenthiam Sekibuhchhuak

08/03/2011 21:29

- C.L.Dinga

Kut themthiam kan tih chu zau tak a ni. Kan hriat lar deuhte chu thir chher te, mistri hna inchhung hmanraw siam leh in sak te, radio leh cassette chhe siam that ang te, puan thui te, hnang deh te hi a ni a. Heng bakah spring neia vir chi repair te, engine nei chi mechanic lam hna te, electronic bungraw chi hrang siam thiam te hi a ni a. A huam loh chu rilru hmanga office-a hnathawh te, Pastor hna te leh sumdawn, dawrkai te a ni, ti ila a riak zawk mah awm e.

Sekibuhchhuak: He thil kan hriatna hi Chhura thawnthuah a ni a. Hetiang ang deuh hi Belte phai thei lo te, Lalruanga dawi bur te thawnthu dangah kan hmu bawk a. Sekibuhchhuak hi Chhura kut atanga Nahaia kuta a luh hnu khan a history hi a tawp zui leh ta mai a. Nahaian kut tling mang lova a neihsak tak ngawt vang kha em ni ang? hriat a ni lo. Mahse thangtharah hian Sekibuhchhuak chu kut thiam neih hi a lo ni e, tiin chhar chhuah leh kan tum a ni ber mai.

Chhura han sawi tak azarah chuan Phungpui nu kha han sawi kai zawk ila. Kan pi leh pute thlangtla zel tur Chin Hills-a an awm laia Phungpui nu rawl kan hriat kha chu,

Ka takin eng chawi lova,
Ka thlain ngun bun chhing chheng
Thi awrh chhing chheng.


tih kha a ni a, mak tak a ni. He Phungpuinu tawng hman hi ‘Awze tawng’ kan tih kha a ni a. Chanchin Tha enga cheng, thangtharte hian he rawl rapthlak chung chuan dan hi kan man fuh lo mai thei. Hei hi Zofate zinga hnam chi khat, he tih hun laia Zoramah rawlrala che-a, chhungkaw tam tak tithlabara mi thin tithawng fo thin tawng a ni a. Chuvangin he thawnthu phuahtu hian Chhura vau nan Phungpuinu hi an hmantir a ni mai thei. (B. Lalthangliana, History of Mizo Literature, phek 70) Nahaia chu bak lengin a tlanchhia a nih kha.

Mahse Chhura erawh chuan a hlau therte lo. A lo changa Phungpuinu pipu uai lai a man bet a, naupangho lawma khuaa hawn a tum ta nghe nghe a. Mahse mihringte chenna hmuna tlawm taka han luh chu a zuam ta lo va, a fate nena an lo intunnunna ni awm tak, Sekibuhchhuakin a intlan ta tawp mai a ni. Chhura hian tanpui lo phei se chu Naa hian a thlawhhma chu rauhsanin chu mi kum chu atam phah nasa hmel hle. Lawmthu sawi nachang hre tak maw?

Kut thiam neih leh keini hnam: Vawiin thlenga kut thiam neih kawnga hma kan sawn chak lohna hi kei chuan kan hnam naupan rih vangah ka puh. Kohhran chanchin kan chhiar chuan Martin Luthera, German mi chuan AD zabi 16-na bul lam 1512 kumah daih tawh khan D.Th degree hi a la tawh a. (Kohhran chanchin AD 1500-1990, phek 90). Keini tlangmi zingah chuan tun zabi 20-na tawp lamah Doctorate degree la kan nei tan ve chauh a.

Lutheran D.Th a lak hun lai vel hi kan thlahtute thlangtla tur Run leh Tiau inkara an awm lai, Liandova te, Lersia te hun lai a nih hmel a. Chutih hun lai vela an tlangval tleirawl rual Thalai Inkhawmpui nuam ti rual awm velte chuan kawr hak nachang hre lovin hrenpereng erawh chu an kaih thiam tawh vel ang a, an nulate pawh tuna High School kal mek, pawl 9 leh 10 rual velte pawhin siapsuap bak silhfen inbel tur hre lovin an bialpate theh tur tuibur an zu kerh kerh ang a. An economics dinhmun pawh sakhi ki zuma hlo thlawh dan an hmuh chhuah thar lai vel a ni ngei ang.

Tunah pawh hian “Chanchin Tha zarah hma kan sawn nasa” han ti thin mah ila kan mi thiamten “Industrial Society” an tihte ei bar zawn dan nena kan ei bar zawn ve dan hi han khaikhin chuan lei leh van a insan hleih ang hi kan la ni tho tho a. Chu ai chuan Antropologist-ten Tribal Society-te ei bar zawn dan an tih nen hian kan la inhnim hnai zawk. A hnam pum thlir chuan sum hai luhna hi kan la hre tlem em em a, leileh te, dawrkai te, sumdawnga zin te hi a la ni deuh mai a, kan la inrual pet pet zel. Kawlramah hian hnam 135 lai kan awm a, heng zingah pawh hian a hnufual leh rethei berte zinga mi kan la ni.

Hetianga ei bar zawnna lamah te, sakhaw biakna lamah te phak chin thuhmun, chim chin inang, sukthlek dan kalkhata khawsaho hi mithiamte chuan hnam mawl (tribal) nun ziaah an ngai a ni. (Z. Lalhmingliana Sociology Theology and Mizo Society- Hranghluite sulhnu). Hetiang dinhmuna dinga khawsa kan la nih rih vang hi a ni chek ang a, keini hnam pawh hian vawiin thleng hian kut thiam neih hlutna hi kan vantlang rilru hian ala hre pha tak tak lo va, he lama rual-awhnachang pawh kan la hre rih hek lo.

Kan zingah kut thiam neia ei zawng hi sawi tur ting chuan an awm ve ngei mai. Mahse a awm chhunte kut thiam neih hi a theuneuvin lenna thama thiam pawh kan la awm lo va. Ei chawp hmuhna ang lek a ni rih a. A tlangpui chuan kan la intihhmuh zo lo a ni ber mai.

Hnam upa European te, Japan te, Juda hnamte erawh chuan mi tin hian kut thiam pakhat khat chu neih ngei ngei turah an ngai thung a. Paula pawhin savun puan in siam a thiam a. Ephesi upate hnenah pawh, “Tuma tangka te, rangkachak te, silhfen te ka awh ngai loh kha. He kut hian keimah leh ka thiante chakkhai a deh chhuah thin kha nangni ngeiin in hria e (Tirh. 20: 33-35) a ti a. Hetia kut thiam neih lama a chhak a thlanga kan tlachham hi kan hnam naupan vangah ka puh a. Kan hla pakhat pawh,

Dawn ve theh vaihlo tuibur zial hi,
Kan inneih hun chuanin;
Nangin in lamah ei rawng I lo bawl ang a,
Keiin meihawl ka rawh ang.

tih a nih hi.

Kan mamawh kut thiam neih: Ni tin chanchin bua kan sorkar hotute sawi ang hian, Kawlram chu kan chhehvel ramte lakah chuan a hnufual hle tih kan hria. Pawisa hlutna a tlakhniam zel avangin bungraw man a kai chak em em a. Buhfai man pawh hi kum kar thlakin emaw ni, a kai telh telh a. Chuvangin chhungkaw tin hian tun hma aia hna kan thawh nasat a tul a. Chuti chung pawhin rilru nei taka sum kan hman loh chuan tawlhpanala tawlh liama kut dawh thut awl tak a nih hi.

Chuvangin Tribal Society ei bar awn dan an sawi anga vengte thawh ang ang thawka intihhmuh ang ziazanga inzui kawi duah a hun tawh lo. Tun aia hlawk zawka sum hai lut turin, tun aia hna tha zawk kan dap a tul a ni. A kal chhuak thei chu ram pawnah hnathawkin chhuak ila, tlema misa duh ik chuak kut thiam zirin khawpui lamah retheih deuh pawh huamin I kal ang u.

Tuna kan khawsak dan hi chu a tawk lo hrim hrim. Sum leh paia rethei ber pawl ni si hian kut thiam zir lam tuma’n kan bengkhawn lo va, hnathawh tur hre lovin kan leng dual dual a. Kan nula leh tlangvalte hi in awm tlaw deuh lutuk a ni lo maw? Heti chuan buhfai man leh bungraw dang man kai chho zelah hian tawrh loh hun kan nei thuai ang.

Economics pawh hian ram tiam a nei a, chu chu hnehtu nihna hi a ni a. America mithiam pakhat chuan, “Rilru lam indona (Communist leh Democracy) a zo va, tunah hian sakhua leh culture indonain min hmuak leh mek a ni”, a ti a. Chu indona chu lo thleng ngat mah se economics hi a chak zawk leh a bet zawka kan tan chuan kan sakhaw zahawmna te, kan culture ropuina te hi kan hmu zo lo ang a; kan nulate pawh kawmthlangte leh kan kawmchhakte hmeiah an lut fur mai ang. Engatinge ni, a- kum a-tina Benghlaiate chhung hi.

Tunah pawh hian kan sum hai luh leh ni tina kan hman a inmil thei tawh lo va, sum hnar nei tha leh tha lote inkar a zau sawt em em a. Sum hnar nei tha lo chu atirah khaw chhung hmun lailia awma khawsa thei pawla mi ngaih thin lo ni tawh mah se, in leh lo hralha, bawngpui nalh tak tak thau tak tak te, bawngpui dang pawsarih pawr tak tak cher tak tak ten an ei zo ta mai pawh kha kan ang ta a nih hi.

Kan heti tawh chung hian chhungkaw tam tak chu kan chhungkua kan inhneh lo em em a. Theology him chiah lo zuin sakhua kan rui a, a thenin zu leh ruihhlo dang. Kan fairel belah sazuin a nih pawhin chhungkaw ak tak chuan,

Dam man a awm lo,
Zahna tur hlir a ni;
Ngawl vei chhungkua kan ni e,
Entawn tlak kan awm lo.
Tih kha kan hla a ni.

Tin, kan nu leh pa leh kan ute hun lai atanga an lo thiam daih tawh, mistiri hna te, thirsakawr chhe siamte, thir chher te, hnang deh ang te hian hma a sawn chak lo hle mai. Vaiin thleng hain in tha han sa tak tak atan te, in chhung bungrua uluk han siamtir tak tak atan te, bungraw man tam han khawihtir tak tak atan te, puanthan man tam thawmhnaw uluk atana han thuitir tak tak atan te hian belhchian dawl an la tlem em em a, hnam dang bawk pan a tul leh thin. Hnang deh lamah phei chuan kan kut thiam hian hma a sawn tawh miah lo tih hial tlak a ni.

Hetianga kan kut thiamin hma a sawn lohva eng hnaah mah expert kan la awm theih lohna chhan hi kan hnam naupan rih bakah rilru hman hmawh hnam kan nih vang niin an sawi. Kut thiam lama talent nei tha leh he lama tui mi hi kan piang lo pawh a ni bik lo. A zirna hmuna luna, a chin chhuak taka thiam hun hi kan nghak zo ta thin lo va. Zir ve mang hlei lova han khawih ve mai emaw, tlem zir thiakthuaka han inhawn ve mai emaw kan ching a. Chuvangin kan kut hnu pawrin a tlo lo va, kan ni khat hna a tlem avangin a to bawk a. Dawrtu kan hui tlem avangin kan beidawng leh mai thin a ni. Hneh taka thiamin expert ila chu tunah kan khawih ve phak chin hi ningnel duh rih mah se hmasawnna tham chu a awm. Hong Kong khawpuiah pawh khian a ram leilungah chuan engmah a chhuah kan hre lo. Kut thiam an neih that avangin ram dang atangin thil siam tur bungraw chi hrang hrang a lut a, annin hmanraw nalh tak takah an lo siam chhuak zel a, an hausa em em mai a nih khi.

Kan subject ni chiah lo mah se thil pakhat hansawi kai zawk ila. Kawlphaia kan tlang mite awmna khua, khaw lian deuh Tahan leh khaw dangah te, kawng kama stall te tak te saa meizial te, pankhawr te kam-ram chi hrang hrang leh natchhawkna tlem nen daha tilian chho zela, in leh lo tihphuisui nana hmang ta hi zu awm mang hauh lo va! An dawr hawn hlim chhawn thla 4/5 vel thleng chuan eng eng emaw dahin an han khai tlar ve dal nain zawi zawiin an zuih telh telh a, kum hnih khat a ral hmain an rem leh mai thin. Pawisa hman zaina ang lek a ni.

Sekibuhchhuak tak tak: Keini hmasawn em em lo mah ila, khawvel hmasawnna hian a nawrin min rawn nawr tawh a. Mihring mamawh a tamin a changkang sawt em em a. Kut thiam nei mi tan kan tunlai khawvel chu lenna tham a ni ta. Kan pate leh kan ute hun laia eizawnna atana kan hman phak ngai loh, electronic bungraw chi hrang hrang TV, Video, Computer thlengin a tam sawt hle a. Hetiang khawih thiam tan phei chuan ei hmuhna satliah mai ni lovin in leh lo tha dinna tham a ni.

Amaherawhchu hnam upa leh changkang zawk te tih angin khawpui lam pawha inhawng thei khawpin expert taka thiam turin zir ila. A thiam zawkte kut hnuaiah dawh thei takin muangmara zir tum ila. Hotute hmaah chuan thingthit a tul a nih cuan thingthi rap rap ila. An nupuite fenhnuai suk a tul a nih pawhin hotute lawmzawng a nih phawt chuan zawngchhang tlak khawpa fai thain suk mai tur a ni. Chuti chuan sekibuhchhuak kan hloh hnu kan chhar chhuak leh ngei ngei ang.

He lam thu ka ngaihtuah apianga ka hriat chhuah thin chu upa danah kan naupan lai leh kan tleirawl laia kan ute sipai chhuti kan hmuah thin lai kha a ni. Chuta kan ngaithlak tam pawl chu, an hotute nena an intihthiam loh thu a ni a, an officer an tih der dan te pawh kan ngaithla thin. Kei chu kan hotute pawhin min ti thei lo, ka duh tawk loh chinah chuan tihngaihna min hre lo, tha enin min en ringawt mai a ni..” tih te a ni thin a. Rumliana leh Darenga chanchinte tlangval chhuanawm hmel tak takte promotion nei lova an rawn bang nawlh nawlh thin hi, kha kha a chhan niin ka ring ta tlat ani.

Thiam thil zirah pawh hian inlak fuh lohna tur a tam mai. A thiam tawhte hisap ai hian zir hlimte hian kan lo thiam lo thin a. Anni’n mita han en mai pawha hriat thiam ve mai chia an ngaih hi kan hre ta thin lo va. Chutah tak chuan hotute hi an vin thin khawp mai a. Rilru sei tak neih a ngai a ni. Naupang Sande Skul zirtirtu pakhat pawh hi a vin khawp mai a. Chawlhni tuk khat chu a hote thu a han zawt a, “Jeriko khua kha tute nge tichim?”, a han ti a. Naupanho hlau lutuk chuan “Kei chu ka ni lo” an ti sap sap e, an ti asin.

Thufing tak pakhat chuan, “Miin theihna a tlachham a ni lo va, tumna zawk a tlachham thin” a ti a. Hei hi a dik chuan eng pawh zir ila, thiam tumna rilru khauh tak nen kan zir chuan kan hlawhchham lo vang.

Teddim mi, tlangval pakhat pawh hi motor workshop-ah motor chhe siam hi a zir a. Engmah khawihtir lovin an motor bungrua leh an siamna hmanrua la chhuaka dah tha lehtuah an hmang a. An worshop velah chuan kum thum chhung chu thir hi a pu kawi a pu kawi ringawt a. Mahse a tawpah chuan mechanic thiam takah a chhuak tho tih pawh a awm hi.

Tumna lian tak te, chhelna te han neih hi huaisenna chi khat a lo ni. Kan pu Chhura pawh a hun laia awrawl hlauhawm ber hmanga Phungpuinuin a vau pawhin a zam chhe te lo va. Hreipui khuai tu thei aia ropui Sekibuhchhuak a hawn luau mai anih kha. Keini pawh rilru nei ren rawn huaisen taka thil kan zir chuan buhchang rum leh sa chhuahna, bo thei lo; phai thei bawk si lo, kut thiam hlu tak kan hawn ve ngei ang.

A tawp berah chuan Kristiante chuan hna kan thawhin emaw, thil kan zirin emaw, keimahni chauh kan ni lo. Pathianin min awmpui reng a, “I rah chin apianga chu I ram a ni zel ang” tiin min vil reng tih hria ila. Kan hlawhtlinna chu ama ropuina, keini tan malsawmna a nih kan theihnghilh tur a ni lo vang.

Thulakna: Chhaktiang Zofa Zirlaite

 

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E