MIZO MIZONA HUMHALH

MIZO HMING PIANTO BUL

16/02/2010 02:22
-B.Lalthangliana

Burma ram hmar thlang, India ram hmar chhak kil, chhim leh hmar hawi zawnga inkhawh tlawn sang tlang tam tak kara cheng tlang mite chu Bengali-ho chuan Cucis or Kookis or Kukis tiin an ko thin a. He hming Saptawnga a lanna hmasa ber chu 1792 kum a ni awm e.

Bengali-hovin tlang mite an hmuh hmasak ber tumin mawl taka khawsa leh ho fea thawmhnaw te inbelin an hmu a."Hnam mawl tlang mite" tih ang deuha awmze nei "Kuki" tiin a hming an vuah ta niin an sawi.

Burma ram chhunga chengte chu "Chin" tia koh vek an ni a.He hming vuah chhan chiah hi hriat a ni lo na a, hnanga tah em an phurh thin avanga "Chin"  tia ko ta mai niin a lang a.Thenkhat chuan innel tawnna tarlan nan, "Thiana," emaw,"Mahni leh mahni," emaw,"Keiniho," tia inkoh thin atanga lo piang niin an ring a.Mahse an vuah tlang mite hi thil engnge maw phurh leh dah nana hnangtah em emaw, kho emaw hmang chamchi an nih avangin koh nan an hmang nghal mai a, chu chu hnam hminga put hlen tak niin a rinawm.

Tun lai hian "Kuki" tia koh chu tlem te chauh an awm tawh a.Mizo rama cheng Mizote chuan "Kuki" tia koh chu an duh lo chauh pawh ni lovin,englai mahin chutiangin an inko ngai reng reng lo.Chin ram Teddim bial,Halkha bial leh Matupi biala cheng tlang mite chuan "Zo" emaw,"Zomi" emaw tiin an inko thin a.Magwe Division,Minbu bial hmun thenkhatah chuan "Yaw,"; Arakan State leh Pegu Division-ah chuan "Sho,"; Mindat bialah "Chho,"; Arakan State hmun thenkhatah chuan "Chio," tiin an inko thin.Chin ram chhim lam Paletwa bialah chuan Mizote hi Arakan-ho chuan,"Teinkua" tiin an ko a.Matu-hoin,"Tlengkaw" tiin an ko thung a.Mara-ho chuan "Tlaiko" tiin an ko thin a ni.

India ramManipur bial leh Burma ram hmar tlang kil Homlin biala Thadou emaw,Khuangsai te erawh chuan "Kuki" tiin an la inko thin.

Saphoin 1872 vela Mizoram an lak a,an thut chilh tak hnu khan,chutih laia Zorama lal tam ber chu Sailo an ni a.Sailo-ho chu Lusei hnahthlak an ni a.Chuvangin "Lushai Hills" an vuah ta niin a lang."Lusei" hming lo chhuah dan leh a awmzia hi sawi dan hrang hrang a awm a.William Shaw chuan ,"Kuki...Kukai...Lukai... Luakai...Lushai" tia rawn inher danglam hret hret niin a sawi.He hrilhfiah dan hian awmzia a nei lo va,thil ni thei a ni lo.

A then chaun "Lu" chu "Lu(head)," "sa" emaw "sat" chu "tan(to cut)" tihna a ni a.Chuvangin "Lu tan chhumtute" hi a awmzia a ni, an ti bawk.He rin dan pawh hi a dik tawk lo.Tawng kalhmang hre chiang lova hrilhfiah mai a ni awm e.

Mi dang leh chuan,"Lu" chu "Lu(head)," "Shei" chu adjective a ni a, "Sei" tihna a ni.Lusei te hian hman laiin an sam an zial thin avanga hetianga ko ta mai an ni ang e, an ti bawk a.Hei pawh hian awmzia a nei lo hle.

Kawbaw phaikuama Mizote an chen laiin hnam hming bik an la nei lo va,"Hnam khatna,hnam hnihna" tiin an invuah mai a.Tuna "Lusei" tia koh takte hi a tirah chuan "Luse" tiin an ko va."Hnam sawmna" an nih avanga chutianga vuah chu an ni e,ti an awm a(Kawl tawngin Lu = hnam emaw,mihring ; se = sawm).Mahse hnam dang awm vete hming pakhat mah an sawi theih loh avang leh hnam dang history-ah chutiang sawi vete an awm loh avangin hei pawh hi pawm ngam chi a ni chuang lo.

Tun thleng hian "Lusei" invuahna hun leh a chhan te entirna fiah leh rinawm tawk nen hmuh chhuah phak a ni rih lo va.Engpawh ni se,hmasang pi puten an thlahtu bul ber hming chawia hnam hming an lo invuah diat diat thin ang deuh hian,an zinga thiltithei bik leh langsar ber "LUSEIA"  a awm a.Chu mi hming chawi chuan an inko ta zel ang a.Chu chu hnam hmingah an pu hlen ta a ni awm e.

Chi bik (clan) hming atanga hnam(tribe) pum huap hminga Kawl leh Saphoin an vuah "Lusei" te chuan anmahni ngei an nisawiin "MIZO"  an in ti a."Mizo" tia an invuah tak chhan hi chhui dan chi hnih a awm a: Pakhat chu - Thantlang zoa an chen lai hian a then chu Irrawddy lui phai zawlah an khawsa a.Phaizawla chengte chuan thantlang zoa awmte chu "Zoho khi" an tih thin avangin "Mizo" tia koh hlen tak mai niin an sawi.

He chhui dan hi pawm a har hle.Bung hmasa lama sawi tawh ang khan Kabaw phaikuama an cheng,Chin rama an chhuah chhoh tak chhan pawh kha Shanho an ngam loh vanga chhuak rum rum an ni a.Chutianga inthen a,hming inral vuahna hun an neiin a lang bawk lo.Tin,Irrawaddy phai atang hian Thantlang a lang pha lo reng reng a.Irrawaddy thleng thlenga Mizote an thlenna hnu hma pawh sawi tur leh hmuh tur a awm hek lo.

Titi thenkhatah chuan,Sailo lal ropui Lallula Zopuiah khaw ropui tak a siam a.He tih hun lai hi lal inthlah chhawn zel dana chhutin A.D.1765 vel a ni a.An vanglai chuan an ropui bawk a,tun hmaa an ngam loh Pawihho meuh pawh an tudai a.A unau dangte thlang an tlak vek a,ani pawh a lo chuai tak deuh hnu chuan,a unaute zuiin thlang a tla ve ta a.Thlang an tlak hnu pawh ian an Zopui khaw hlui chu an hre reng a,an theihnghilh thei lo va.An chhuang hle a ni ang,"Zopui chhuak," "Zopui mi," an inti deuh bik a.Mite pawhin,"Zopuiho," "Zoho," "Mizoho," anti ta zel a ni.He titi khawchang hi a dik hmel hle mai.

Lallula Zopuia ropui taka a chen lai hian hla a lo chhuak a."Zopui zai" an vuah nghe nghe a.Hmasang Mizo hla hluiah "Zo" tih an hmanna hmasa ber niin a lang.

Chhim tiang hmar tiang,
Sa ang tlan zo ve;
Zopuiah hnutiang
Ka dal nang e.

Ka Zokhua hi dem lo u,
Thlanrawn thlunglu ka lakna,
Phanpui zur nguai aw e.

Zopui kan khaw a dung sei takah,
A laiah Liandanga tual leng e.

Zokhaw val hnamchem kan chawi,
Mangngul ar ang ka thahna,
Run kuamah aw e.

an hla han thlir ngawt pawh hian an invaivarzia te,an huai zia te,an unau thlang tla tawh zawng zawng tana hnu daltu an nihzia a tarlang chiang kher mai."Zopui chhuak," "Mizoho," intih zel nuam khawpin an ropui tih a hriat theih bawk.

Lallula Zopui-a a chen lai A.D.1765 vel atanga intanin "Mizo" tih hming hi an pu ngei niin a rinawm a.Chu chu Mizo hnam hming pianto bul pawimawh tak a ni.

Anmahni ngei "Mizo" tia inkohna chu a darh zau zel a.A lar telh telh bawk a.Kum 1890 vel-ah te phei chuan a tlanglawn tawh hle a ni ang,1894-a lo thleng Missionary Sapte pawh "Zosap" ti-in an lo vuah nghal vat a ni.Amaherawhchu 1901 thleng kha chuan mahni hnam hming bik meuha hmang chu an la awm der lo.Zoram chhiarpui hmasa ber 1901-ah khan "Mizo" invuah pakhat te mah an la awm lo va.Kum  sawmruk emaw chauh a inher liam a,thang hnih lian emaw chauh a lo nih hnu 1961-ah erawh chuan "Mizo" inti nuaihnih chuang zet an lo awm ta hi a mak hle zawk a ni.

Thlirna No.3-na: 1901 leh 1961 Mizoram mihring zat

Hnam hming   Mihring zat 1901   Mihring zat 1961
Hmar ................ 10,411 .................. 3,118
Lusei ................ 36,322 .................... -
Mizo .................   -     ...................213,061
Paihte ...............  2,870 ..................   -
Pawih ............... 15,038 .................  4,587
Ralte ................ 13,827 .................    -
--------------------------------------------------------------
Total ..................78,478 .................220,766

He 1961 chhiarpuiah hian mihring 1901 kum aiin a let thum laiin an lo pung ta a.Tichuan tun hmaa Mizo hming pu ngai lo,Hmar 28,000 , Lusei 109,00 , Paihte 9,000 , Pawih 40,000 leh Ralte 41,000 lai chuan "Mizo" tiin an inko  tawh a ni.Hei hian za zelah mi 96 aia tlem lovin Mizo invuah an duh zawk tawh tih a tarlang chiang hle.1908 hma lam tawhah khan a ram puma mihring za zela 87-in Lusei tawng an hmang tih kan hria.Kum sawmnga emaw zet a inher liam hnu chuan a ram puma cheng zawng zawng, za zela mi pali emaw chauh tih loh chuan lungsi takin Mizo hnam hming an pu ta a ni.Hnam thar a piang ta a ni kan ti thei hial awm e.

India Parliament remtihpuiin tun hmaa "Lushai Hills" tih thin kha "Mizo District" tiin 1 August 1954-ah thlak a lo ni ta a. 21 January 1972 atangin "MIZORAM"  tia hming mawi tak vuah a lo ni leh ta zel bawk.Tun lai tak phei hi chuan hmun hming leh ram hmingah chauh pawh ni lovin mihring hming bula "ZO"  telh an intihhmuh nasain a lar ta hle.Tun hmaa "Lusei tawng" tih thin te pawh kha "Mizo tawng" tih hmingin a lem zo leh deuh thaw tawh a ni.

Heng a chunga insawh danglam zel hian India ram chhunga Mizote chauh a huap lo va,Burma ram leh Bangladesh rama cheng Zofate pawh a nghawr vek.An zinga insingskna hian a nghawr tel zel.Chuvangin 1957 hma lam kha hcuan Burma rama Zofate pawhin lungsi takin "Mizo" an inti hlawm a.Amaherawhchu 1957 kuma Chin Special Acts 2(4) thlak a lo nih tak khan Burma rama cheng Zofate chu Burma ram mi , a khua leh tui dik tak an nih leh nih loh thu-ah thu hnawk lian pui a lo chhuak ta a.Chu thil hnawk denchhen chuan sawrkar officer tenau thenkhat leh mi thenkhatten,"Chin" in intih ve loh chuan Burma ram mi in ni ve thei lo vang tia vau pahin thu an vawrh darh chiam a.Chuvangin lungdum taka "Mizo" inti thenkhatte chuan ko an thlak a.In chhungah leh khawlaiah tawng dang an hmang lui hram hram a.Kum 1957 hnu lama "Mizo" emaw, "Lusei" emaw tia mahni inko fan fan a,chutia invuah avanga harsatna lo thleng pawh hmachhawn zel ngam chu an tam lo hle.Tun hmaa "Mizo" emaw,"Lusei" inti thin zawng zawng zatve emaw chauh an ni awm e.Chu meikhu dum chu vawiin thleng hian hmuh tur a la awm a,a la zam ral rih lo!

Thenkhat chuan zo khaw vawt leh tlang thengthaw nuam taka chengte hi "Mizo" an ni mai a.A hming awmzia leh a lam ber pawh a ni e,an ti thin.Mahse khawvel hmun tam takah tlang ram,zo khaw vawt leh boruak thiang kara cheng "Mizo" invuah ve lo an tamzia kan hria.Chuvangin "Mizo" tih hian kawh bik a nei a.Hnam chin bik pawh a nei bawk.

Chin rama cheng tlangmi zawng zawngte hi Kawlho chuan "Chin" an ti vek mai a.Anmahni tak erawh chuan "Chin" an inti lo.Bial hrang hrang leh tawng dang deuh te nei mah sela, kohhran lama an inzawmna pui ber chu "Zomi Baptist Convention" tiin 1952 vel khan lungrual takin an vuah a.Tun thlengin he hming hi a la pu zel.

India hmar chhak kil,Burma ram hmar thlang pera cheng, tlang tam tak chhim leh hmar hawi zawnga inthlur sung kara cheng tlangmite chu tun hma chuan Kuki,Chin,Lusei tiin hnam dangin an lo ko thin.Mahse tun laiah erawh chuan anmahni ngei an invuah thin hmangin "Mizo" tia koh an lo ni ta a.An tawng pawh "Zotawng" tia vuah a ni leh ta bawk a.An hnam nun,an dan,an nunphung leh an literature te pawh hmun khatah a luang khawm mek zel a."Mizo" tih hming hi a lar deuh deuh ang a.A la tlanglawn zual zel bawk dawn a.He hminga lungrualna leh inpumkhatna hi chak takin a la kal zel dawn niin a lang.

*Foot notes kan rawn tarlang ta lo*

Thulakna: B.Lalthangliana , History of Mizo in Burma

Comments

Date 05/04/2011
By Lienrum Songate
Subject mizo

It unfortunate that we've to speculate like this...anyway it does not matter much to me as long as we are all united and happy calling our-self MIZO.

 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E