MIZO MIZONA HUMHALH

MIZO HNAM DAN ( MIZO CUSTOMARY LAW )

11/01/2010 17:12

st Edition 2006. As published in the Mizoram Gazette ExtraMizo te hi pi leh pute hun atangKhaw tinin khawtlang Roreltu an neiVantlang inkhawm chu khawtlangKhaw chhungah thubuai a awmin roreltutenKhua atanKhaw ramri chhungah, khaw chhungah emaw,Khaw chhungahKhawtin in tlangau an nei thei a, chu tlangau chuKhaw tinin vantlang thirdengTuikhur siam leh humhalh leh vawn thianghlim chuKhaw tinin thlanmual an nei thin. Mitthi reng rengLungphun lehKhaw tinin,Khawchhhungah In hmun sem leh then thuah khawtlangKhaw chhung vawn thianghlim chuKhawtlang huapa hlawh nei lova hna thawh hia ni. Hnatlang kovin in tin atangin mi pakhat zel, mipaMi tupawh roreltuten hnatlang thawk lo tura an tihteSawrkarin phalna a pek angin, Khawtlang roreltutenLo hal dawn hian khawtlang roreltuten ram kang chhe loZan riak lova Silai kenga sa‘Ramvak’ a ni a; zan riaka mi engemaw zat sa‘Ramchhuak’ a ni.Khuaa mi cheng tupawhin a duh ang ang ‘Ran’ avulh thei.Roreltute remtihnaa khaw hmun sawn emaw, hmun‘Khawthar Kai’ a ni. Roreltute phalna la hmasaKhuaa miten, an lo neih a hlat avanga kum khat‘Bawk’ an khawh thei.Chutiang a thlawhbawk siamte chuanLal ram chhungah emaw, Village Council ram huam‘Khawper’ a ni. Khawper chuan a khawpuia roreltuteThuneitu’ an nei thin. Chung mite chuan a tul ang zelinKhuaa mi cheng mi tupawh khaw dangah a pem thei. Khaw dangaKhuaa mite ram huamchhung khawi laiah pawh miinKhaw ram chhungah Khuaipui (Kham-Khuai) awm chuNausen thla thum (Ni sawmkua) hnuai lam thi chuHlamzuih’ a ni. Hlamzuih thi chu mitthi pangngai anga khawtlangKhualkhuaa mi an thihin, a thihnaa awm ve ngei tur: Khuaa mi tupawh chin: Kangmei chhuak a awm chuan khuaa miMahni ram chhunga lui humhalh thuah: Ramhnuaia thing leh hrui, a rah leh a: Khuaa vantlang thil reng reng venhim chu: Khuaa mi cheng tu pawhin in a sak dawn: Chhungkaw tinin anmahni ram: Mi tupawh,: Hman laiin khawtlangah mi hnawksak leh kawhmawhMipa tan thian chi hnih siam theih a ni a, ‘In lam’ leh ‘Ram lam thian’ (Heta thian tih hi Inneihnaa thian hi a ni lo).: Sechhun/Khuangchawi chuan, ran talh nikhuaah a: Ramvak mi chuan sa a awhin emaw, a kahinThian Sabeng’ a pe thin. Chu chu ‘Ram lamman a ni.In sahmui’ an ti a, ‘Thian sa kha’ an ti bawk.Hmasang atang rengin Mizote hi Palai: Hmeichhia leh mipa,puitling, nupui pasal pawm lai: Tun hma chuan hei hi tawngkaa tih a ni thin a,:Inluhkhung emaw, infan emaw, inruHmasang atangin Mizo Dana nupui pasalaMan leh mual’ aSial’ an tiTlai’ an ti a; chu chu ‘Sepui chanve’ anga ngaih a ni.Tlai’ tih hi Se puitling lo tihna a ni a, Sial hming a loTlai nga’ an lo ti ber thin.: Pain a fanu pasal nei tur manbi a thliah ang ang hi: Mizo inneihna chungchanga man eitute hi Palal eitu: Mizo inneihnaah hian hmanlai chuan tangka vanManpui’ chu pe thei lo mah sela,Mantang’tal hi chu pe thei turin an phut deuh hram thin.: Sumhmahruai chu Mantang zinga: Sumfang pawh Mantang zinga mi, pasal nei: Mo pu. (Mo hringtu nu pa) ei tur a: Khualkhuaa pasal nei chuan an va: Ni-ar hi a pa farnu (a ni) ei tur a ni. Ni dik: Mo laizawn a u ei tur a ni. A nausenPa chuan heng sumhmahruai leh sumfang teltu turteInneih buatsaihnaah Palai pahnih aia tlem lo tirh tur a ni.Hmeichhe pasal nei chu, a lo upat a, harsatnain aThutphah’ a ni.Hmeichhiain pasal a neihin thian a nei thin a;mahseMan teltuin a duh chuan, fanu pasal nei chu ranin a lawiMo a lawi dawnin mipa lamin mo hruai turin laina thenrualMo lawi tur hruaitu ber atan hmeichhe lam nu leh pain anLawichal’ a ni. Khual khuaa pasal neihnaah pawhKha fanu fapa kan,’ tiin hma hruaiin an au thin.Mipain Nupuite chhungkuaMakpa Chhungkhung’ a ni.Inneihnaah hmeichhiain ‘Zawlkenpuan’ a nei tur aMo lawi turin ‘Lawi ar’ a lawipui thin a, chung ar te chuHmeichhia,‘Zawnchawp Pa’ emaw ‘Zawnchawp Nuta’ emaw a ni. Chung miteInneihnaah lawina ran talh a awm chuan a dar emaw, aNupa inthen tawh fanu emaw, nulat fain emaw pasal a neihNu-man a ni a. Mantang a ni lo.Hmeichhiain pasal a neiha a chhawmluh‘Hmeichhe bungrua’ tih thin chu hengte hi a ni - Pawnpui te,te, Thingrem te, Phurhhlan te, Thembu te leh Zawlkenpuan te hi.Hmeichhia pasal nei, a pain emaw, a man eitute emawinThuam a ni. Thuam chu a: Laksawn theih Thuam chuan thilLaksawn theih loh Thuam chuan InThuam nei reng reng chu a man Tlai (Rs.20/-) in a puangMipain hmeichhia nupuia neih duhin nu leh pate hriatpui, ‘Inru’ a ni. Man leh mual thuah inru chu fanMipa leh hmeichhia, inneih duh, nu leh pate hriatpui lohva, ‘Tlan dun’ an ni.Innei tura nu leh pa remtihna awm lova, mipaLuhkhung a ni a. Hmeichhia mipaNupui pasala inneih dawna man leh mualHmeichhia pasal nei tawh, sumchhuah emaw, uire emaw‘Man bo’ a ni. Chutianga lut leh chu nupa dik tak a niMan aia inchawm hi, in khataHmeichhia pasal nei tur man, Tlaia aInnei tura miin thu an thlun fel vek tawha ni.Nulain khaw dangah pasal a neih chuan ‘Khualkai’Hmeichhiain a laichin bul ni lo, midang inUnau inkara upa zawkin man pe tla lovinI nau Sialin ka khalha tih chuan nupui man inkhalh a ni. Chutiang a lo nih chuan a nauvinTlangvalin nula unau zinga a naupang zawk emaw,a ni. Charsutphawia inneihnaah chuan hmeichhe manHmeichhia fa nei emaw, nauchhiat emaw‘Thisen pal’ a ni. Hmeichhiain sawnpaiin, a sawn paina chu pasalahInnei lova nula leh tlangval kara fa a lo pianSebo mawh,Tlai(Sawn man chanve) an pe tur a ni.Tlai’ a pe tur a ni.Mipa, nupui pawm lai neiin, a nupui tak baka‘Hmei’ a ni. Hmei neih hi Mizo nunNupui man ba chu man teltuin ama thuin man ba‘Kut zala tla’ ani. Kut zala tla hian man ba‘Rem ar talh’ a ni a,a ni bawk. Rem ar talh chuan inremna tur a entir a.Rem ar talh chhan a ni.Hmeichhia pasal sun, a pasal thih atanga thla 3 hnua‘Inkaichhuak’ a ni.‘Sumchhuah’ a ni.Miin nupui a sun chuan, a nupui‘Makpa Hnamhruala ni. Makpa hnamhrual a lo chah chuan nupui dang a neih leh hmaNupuiin mi pawi a khawihin, a pawi khawihMi nupui laka pawi khawiha leiFanghmano ei chu rulh leh tawh loh turaMizo mipain hnamMipain a nupui duh lova a then hi Ma a ni.Hmeichhiain a pasal a duh lova, ama thua a then‘Sumchhuah’ a ni. Sum a chhuah chuan man pek tawh zawngNgam leh ngama nupa inthen hia ni. Man zawng zawng pek tlak hnua sumlaitana inthen anMan pek tawh zawng zawng chhuak leh tawh loPeksachang’ a ni. Peksachang tih cvhuan man atana pekNupui pawm lai neiin hmeichhe dang nupui‘Kawngka sula mak’ a ni. Kawngka sula makPasal nei laiin mipa dang ngai sela, Uire a ni. Uirena hi‘Tlan’ a‘Sumchhuah’‘Ma’ a niNupa tu emaw zawk lo a sela, inthen turaNupui nei laiin nupui atan hmeichheNupui fanau chhuahsan’ a ni. Nupui fanau chhuahsantu chuan aNupui nei laiin nupui dang neih duhNupui fanau tlanbosan’ a ni.Uirena tih lohah chuan, engti kawngMipa. vanduaina avanga mipa thei lo hi ‘Zangzaw’Hmeichhia, vanduaina avanga chhuping pasal pawlInneih atangin mipain a nupui pawl duh loHmeichhia, pasal nei lai chu eng vangTlangvalin man awm lovin hmeichhia anSazumeidawh a ni. ChutiangMizote hi pipute atang renginHman laiin Mizo zingah hnam hrang hrangin ‘Sa’ biak dan: Chhungkhat laina belh tur mumal nei: Khual lam hlaa awm ten lainaIndonaa sala mante lehFa dam thei loten fa an dam theih nan hnam dang Sa anMi tupawhin mi dang Sa a phun dawn chuan SaMi tupawhin mi dang Sa a phun chuan, aSaphun hi a tu lam lam pawhin an tichatFa nei loten midang fa an fa atan an: Fa nei loten fa an duh: Chawmtu leh enkawltu bulbal neiChawmtu leh enkawltu nei lo fahrahte chuFaa siamtu tur: Naupang, mahni faa siamtu tur chu mi pangngai,: Faa siamtu tur puitling leh faa a siam tur:Faa siam tur naupang chu a nu leh pa an la: Faa siam tur naupang chu nu leh paFaa siam hi a siama leh a siamtu hmingNaupang chu faa siam a nih tawh chuan, faFaa siamChhungkaw pa ber chu, chhungkaw:Chhungkuaa Pa ber a thih chuan a nupui chu: Pasal sun chu, a fate nen khawsa an: Pa ro, in hmun leh huan te,chhuahsan lui fa dinhmun : Pa a thih hnuahNu hriat loh hlanin pa: Pain a fate mimal: Pain fapa nei lovin: Enkawltu ni lai mek.Nu a thihin, a fate: Fa puitling nei lova nu leh pa an

Mizo Hnam Dan (Mizo Customary Law) Published by Law & Judicial Department,

Government of Mizoram. 1

Ordinary No. Vol. XXXIV Aizawl Wednesday 6.4.2005 Chaitra 16, S.E. 1927 Issue No

66.

 

MIZO HNAM DAN

BUNG - 1

MIZO HNAM DAN CHUNGCHANG

 

Hmasang atangin Mizote hian hnam inkaihhruai nan leh thubuai/hlabuai rel fel

nan Hnam Dan an lo nei thin a; chungte chu uluk taka la khawmin ziak chhuah a ni.

Chang 1 A HMING LEH A KAIHHNAWIH

1) A Hming : He Dan hi Mizo Hnam Dan a ni.

2) A huam chin : He Dan hian Mizo zawng zawng a huam a; Mizo

hnahthlak hnam pengin tihdan bik an neih pawh a

hnawl lo.

Chang 2 MIZO Mizo’ tih hian Mizo hnahthlak tawh phawt chu a huam vek

a ni.

 

BUNG - 2

MIZO KHAWTLANG INAWP DAN

Chang 3 KHUA LEH A MI CHENGTE

tawha khawbik neia awm thin an ni a. Thuneituin khuaa a puan apiangte

chu ‘Khua’ tih a ni.Khua apiangte chuan ram chin bithliah an nei zel bawk

a. A khaw thenawmte nen an inkarah ram inthenna fel tak ‘ramri’ an nei

vek a ni. Khuaa awm nghette chu chumi khaw ‘khua leh tui’ an ni.

 

Chang 4 KHAWTLANG RORELTUTE

a, chu chuan Khawtlang chungchanga thil pawimawh eng pawh a tul dan a

zirin an rel thei a, Vantlang Inkhawm pawh an ko thei.

 

Chang 5 VANTLANG INKHAWM

roreltuten khawtlang pawimawh thila an khaw mipui an koh khawm hi a

ni. Pawlhoin emaw, mimal tuin emaw, mipui tam tak kovin inkhawm siam

mahse, chutiang inkhawm hu hemi dana vantlang inkhawm tih hi a ni lo.

Vantlang inkhawm chuan thu tihtluk an nei the a, chu chu

khawtlang roreltute pawhin an kengkawh tur a ni. Amaherawh chu ,

harsatna a awm chuan, a tul ang zelin khawtlang roreltute chuan an

tidanglam thei.

 

Chang 6 SALAM LEH SUKCHIN

an rel thin a, chawitir ngai an chawitir thin. An lei chawi rual chuan

roreltute ei atan a thu azira an chawitir thin chu ‘Salam leh Sukchin’ a ni.

An chawitir dan chu hetiang hi a ni :

1) Salam : Salam chu Vawkpui a ni thin; tangka hman hnuah

chuan cheng nga (Rs 5/-) a ni.

2) Sukchin: Thil tihsual nep deuh Salam chawitirna tur em ni si

lova an chawitir thin chu Sukchin’ a ni. Sukchin chu zu bel pakhat

a ni .

Lal rorelna tihtawp a nih hnuah chuan khawtlang rorelna

chhunzawm zeltu chu Village Council a ni.Village Council chuan Salam

leh Sukchin chu, rorel han man angin an la ei zwl a. He dan bu ruahman

lai hi chuan cheng sawmnga (Rs 50/-) a ni. Tangka hlutna a danglam ang

zel in Mizoram pum puia hman turin roreltuten Salam leh Sukchin chu a

awm tawk an bithliah thar thei.

 

Chang 7 KHAW RAMRI LEH RAMRI LUNGPHUN

Sawrkarin ramri a kham chu khuaa chengten anmahni thua sawn theih a ni

lova. Ramri lungphun pawh tih chhiat emaw, sawn emaw phal a ni lo.

Chutianga titute chu hrem theih an ni. Ramri chungchang chu sawrkar

chauh lo chuan tihdanglam theih a ni lo.

 

Chang 8 HNAM RO THIL

khawdaiah emaw ramhnuaiah emaw, pipu sulhnu hlui, hnam ro tling,

khaw chhunga mite hinhalh lai tichhia emaw, ti bo emaw chu hrem theih a

ni.

 

Chang 9 VANTLANG TANA HMUN PAWIMAWH

vantlang tana hmun pawimawh tur reng reng chu mimal thil aia ngaih

pawimawh a ni thin.

 

Chang 10 TLANGAU

khawtlang roreltute thuhnuaia awm an ni. Rikrum thilah lo chuan mimalin

emaw pawlhoten emaw anmahni thuin an autir thei lo.

 

Chang 11 VANTLANG THIR DENG LEH PUM

an nei thei. Vantlang thirdeng neihna hmunah chuan khaw roreltuten

thirdeng chu Pum sak nan vantlang tana renchang laiah hmun an pe thei.

Pumah chuan an thlen hmasak dan indawtin thir an chher hmsaktir thin a.

Hmeichhia thir chhertir tura a lo kal ve chuan mipain an kian thin.

 

Chang 12 TUIKHUR

khawtlang roreltute mawhphurhna a ni. Tui kang nghahah chuan a thleng

hmasa apiangin an thal hmasa thin. Hman lai chuan pain tui an chawi

chuan hmeichhiain an kian thin. ‘Pumah hmeichhia an lal a, Tuikhurah

mipa an lal’ tih a ni thin.

 

Chang 13 THLANMUAL

chu, hmun danga phum tura khawtlang roreltute phalna la an nih loh

chuan thlanmualah ngei phum tur a ni. Thlanmual siam leh humhalh leh

enkawl chu khawtlang roreltute kuta awm a ni.

 

Chang 14 THLANLUNG PHUN LEH LUNGDAWH

lungdawh hi a tana siam saka thlanah ngei tih tur a ni. Hmun dangah tih

duhna a lo awmin a phuntu ram chhung a nih loh chuan khawtlang

roreltute phalna lak tur a ni. Thlanmuala thingphun pawh hi khawtlang

roreltute remtihna lo chuan tih tur a ni lo.

 

Chang 15 KHAW KAR KAWNG LEH KAWNG DANGTE

sawrkar enkawl lai kawng ni l, mahni ram chhunga khaw kar kawng sahfai

leh enkawl thuah mawh an phur a. Feh kawng te, tuikhur kawng te, khaw

chhung kawng leh kawng dang tul apiang a enkawl thin.

 

Chang 16 IN HMUN

roreltuten an thuneihna chinah chuan mawh an phur a ni. Vantlang tana

hnawk leh harsatna awm thei turah chuan an semin an then tur a ni lo.

 

Chang 17 KHAWVAWN THIANGHLIM

khawtlang roreltute mawhphurhna a ni.

 

Chang 18 HNATLANG

 

‘HNATLANG’

puitling, kum 15 pumhlum leh a chunglam, kum 60 hnuai lamin thawh tur

a ni.

 

Chang 19 HNATLANG AWL

chu ‘Hnatlang awl’ an ni. Chu bakah, a huaia mite hi hatlangah an phut

ngai lo.

1) Hmeithai

2) Mipa kum 15 hnuai lam

3) Kun 60 leh a chunglam

4) Dam lo

5) Tawmkailo

Hmeithai hi hnatlang thawhah âwl mah se, an telna

thlawhhma kawng hnatlangah chuanan âwl bik lo.

 

Chang 20 RAM THEH THU

ram an theh thei. Ram theh bak neih tuma vattu chu hrem theih a ni a, a

vah sa pawh a nei tur a ni lo.

 

Chang 21 LO HAL

thei tur ang berin an rel tur a ni.Fimkhur loh vang leh roreltute thu zawm

loh vanga ram tikang chhia chu, chang 153 (2) anga hrem theih a ni.

Ramri bul neih kum chuan hal dawnin khaw thenawmte hriattir tur a ni.

 

Chang 22 RAM VAK LEH RAMCHHUAK

zawnga ramhnuaia kal hi

kah tuma a huhova kal hi

Miin mi dang Silai hmanga sa a kahin, Silai neitu hnenah Sadar a

pe thin.

 

Chang 23 RANVULH

Chutianga vulhtute chuan mi dang tana hnawksak lo tur zawngin ran vulh

chu an khuahkhirh tu a ni. Chutianga vulhtute chuan Bung 11-nain ran

vulh chungchang a sawi angin an vulh tur a ni.

 

Chang 24 KHAWTHAR KAI

hrang hrang atanga khaw awm ngai loha hmuna mi eng emaw zat

awmkhawm emcaw chu

lovin tuman khawthar an kai tur a ni lo. Chutianga kai lute chu hrem theih

an ni.

 

Chang 25 THLAWHBAWK

chhung atana a huhova an awmchilh emaw, kawng dang vang emawa

nghet lova mihring chenna hmun chu Thlawhbawk a ni. Thlawhbawk chu

khuaa chhiar a ni lo.

Khawtlang roreltute emtihbnain tute pawhin lo beih awmchilha

ngaih chuan

siam chhan an tih zawh veleh an let leh tur a ni.Thlawhbawk awm phalna

chu a tul chuan kum tina siam thar zel tur a ni. Tupawh phalna nei lova

bawk khawh emaw, phal bak awm lui emaw chu Dan anga hrem theih a

ni.

 

Chang 26 KHAWPER

chhungah emaw, Sawrkar phalnaa mi eng emaw zat In leh Lo dina

awmkhawm chu

thu ang zelin ‘

khawper atan ro an rel thin.

 

Chang 27 PEM

a pem dawnin a ruk a rala pem mai tur a ni lo. Mi tupawh a pem chuan a

In leh Bungrua te, Huan leh Ramte a kalsan tak emaw, a kalsan tur emaw

chu enkawltu siamin a pem thu chu Khawtlang Roreltute hnenah ziakin a

hrilh tur a ni. A pemna khuaa Khawtlang Roteltute hnenah a inhriattir

bawk tur a ni.

 

Chang 28 CHIKHUR

Chikhur hai chhuak sela, a hai chhuaktuin mahni tan a hauh bik ngai lo.

 

Chang 29 KHUAI

tumahin pumbilh bik theih a ni lo. Khawtlang roreltute phalnaa a zu leh a

hnun lak thin a ni.

 

Chang 30 THIH CHUNGCHANGA KHAWTLANG MAWHPHURHNA

 

Khawchhungah mi tupawh thi sela, thi leh piang chhinchhiahtute hnenah

hriattir tur a ni.

Mitthi chungchanga thlan laih lehkhawhar riahpui chu tlangval

mawhphurhna;tlaivarpui chu khawtlang mawhphurhna;mitthi puala thil

khawn chu nulate mawhphurhna a ni.

 

Chang 31 HLAMZUIH

buaipui a ni lo.

 

Chang 32 THLANTHUT

lainaten an hriat a, an awm ve theih loh avanga, mitthi pual awmni an

kham chu, Thlanthu a ni. An thlanthut chuan chhungkhat leh thenrual tha

ten lenpuiin an ral thin.

 

Chang 33 MISUAL BIK CHUNGCHANGA KHAWTLANG RORELTUTE

 

MAWHPHURHNA Khaw huam chhungah, ruk ruk vangte, zu ruih

vangte leh thil tha lo dang tih vangtea khawtlang hriat thama mizual leh

hnawksak bikte chu Roreltuten an chungthu an relsak thei.

 

Chang 34 KHAWTLANG MAWHPHURHNA KAWNG DANGTE

 

A hnuaia sawi angte hi khuaa mi chengte mawhphurhna a ni :

 

1) Mibo zawn leh tuitla ruang zawn

hriatlohva a bovin emaw, tuitla zawn ngai a awmin emaw

khawtlangin zawn tur a ni. Mi bo chu ni sarih(7) thleng an

zawng thin.

 

2) Kangmei chhuak

chengten a rang thei ang berin thelh tur a ni. Kangmei tichhuaktu

chu chang 153-a Kangmei thu angin hrem tur a ni.

 

3) Lui humhalh :

chuan khawtlang Roreltuten mawh an phur a ni. Khuaa mi

chengten an ram chhunga luite chu neitu chan changin an humhalh

thin.

 

4) Ram theikung humhalh

zik, a hnah ei chi reng reng, a kung kih leh a hrui chhah hi tih loh

tur as ni. Hemi dan bawhchhia chu a thu awmdan azirin Roreltuin

a awm tawkin a hrem thei.

 

5) Vantlang thil venhim

khawtlang mawhphurhna a ni. Chutiang tichhia chu a thu a zirin

Khawtlang Roreltuten an chawitir thei.

 

6) In sak leh a bul vel

chuan khawtlang roreltute a hriattir hmasa tur a ni. In sakna tur

hmun chu an sak hmain Khawtlang Roreltutren an endik hmasa tur

a ni a, an phal angin an sa tur a ni. Khawtlang tana hnawksak

zawngin tuman in an sa tur a ni lo. Thu awih lo chu Roreltuin a

awm tawkin a hrem thei.

 

7) Ek in, ran in, buh in

chhungah mahni pualin ek in te,ran in te, buh in te an sa thei.

Amaherawhchu, thenawmte leh vantlang tana hnawksak a nih

chuan Khawtlang Roreltuten an thiahtirin an sawntir thei.

Hemi zawm lo chu a thu azirin Roreltuin a awm tawkin a

hrem thei.

 

8) Chhan ngai chhan leh tanpui ngai tanpui

rikrum thil vang emaw, mihring vang emaw, ramsa leh ran kawlh

vang emaw engvang pawha chhan ngaia a awm chuan a hria

apiangin chhan nghal tur a ni a, tanpui a ngaih ang anga tanpui tur

a ni.

Chutiang bawkin, mahni nupui/pasal lakah emaw,

fate laskah emaw nu leh pate lakah emaw unaute lakah

emaw,engvang pawha miin chhan a ngaih chuan,a hria apiangin

chhan nghal tur a ni a, tanpui a ngaih ang anga tanpui tur a ni.

Chhan ngai chhan leh tanpui ngai tanpui hi Mizo hnam nunphung a

ni.

Chhan tumna avanga thil tihchhiat emaw, a mihring

ngei chunga kutthlak emaw chuan lei a kuai lo.

 

9) Ensan

bawl bikte chu, an in leh lovah chuangkai lovin an ensan thin. Thih

thua thlan inlaihsak duh loh thleng thlenga ensan erawh chu an

awm ngai lo.

 

Chang 35 THIAN MAN

thian

 

1) In lam thian

In lam thian chu a sa chanpual a pe thin; ranpuiah chuan, a lung leh

a kal pakhat a ni thin. Chu chu ‘In lam thian’ man a ni..

 

2) Ram lam thian

emaw, a thian chu ‘

thian’

Thian man hi hmeichhia chuan, Vawkpa sut nghak talh

hian a thian hnenah a khabe phawh hlawk leh a hmuiner a pe thin.

Chu chu ‘

Hetiang thian insiam hi nghet hle mahsela, chhunzawm

theih loh hun a lo awm chuan ban theih a ni a, ban man sawi a ni

ngai lo.

 

BUNG - 3

NUPUI PASAL INNEIH THU

Chang 36 INNEIH CHUNGCHANG

hmangin mipa chhungte leh hmeichhe chhungte an inberem a. Sadawtin

Rem-ar a talhsak a. Mipa chhungten hmeichhe chhungte hnenah nupui

man an pa a, hmeichhe chhungten an dawng a. Hmeichhia chu a pasal tur

inah a lawi a. Sadawtin innei turte chu an sam a suihkaihhlihsak a. Ar

zangtuak talhin a inneihtir thin.

Tun hnuah erawh chuan Sakhaw Puithiamte leh

iunneihtirtu turta thuneiturten an ruat apiangin an inneihtir thin.

 

1) Innei/nupa

nei lo ve ve, palai hmanga mipa chhungte leh hmeichhe chhungte

inberema, man inhlan a,inneihtir theituin a inneihtir hi Innei an ni.

Chutianga Inneite chauh chu Nupa an ni.

 

2) Man hlanna

lehkha kan neih chinah chuan ziaka tih a ni, hetiang hian :-

a) Inneite hming ve ve;

aw) Inneite kum zat ve ve;

b) Inneite pa hming ve ve;

ch) Inneite khua/veng ve ve;

d) Man zat;

e) Man hlan zat;

f) Man bat zat;

g) Thutphah zat;

h) Man hlantute hming leh signature;

i) Man dawngtu hming leh signature;

j) Hriatpuitute hming leh signature;

Man hlantute leh man dawngtute lam atangin;

k) Man hlanna hmun;

l) Man hlan hun leh ni;

m) Inneih ni (Form 1 en rawh)

 

3) Nupaa chhiar theih loh

emaw, tlan dun emaw te chu eng chen pawh nupa anga awm dunin

fate pawh nei hial mahse, chang 36(1)-a sawi anga innei an nih loh

chuan nupaa chhiar theih an ni lo.

 

Chang 37 MAN LEH MUAL

inneihnaah chuan, mipain a nupui man a pek thin chu ‘

ni. Man leh mual hi mihringte inleina a ni lo va. Nupui pasala innei turte

leh an chhungte ve ve, chhung leh khata insuihkhawmna tura inremna

entirna a ni. Chuvangin kawngro nei taka siam a ni.

Man teltu chu pa ber a ni a. Pa ber a awm tawh loh chuan, a

aiawha pa chan chang apiangin an tel thin. Man teltu chuan Mo chu a

theih angin a lawi ang a, mak chhiat a tawh pawhin a tuam hlawm tur a ni.

Man leh mual hi tangkaa bithliah a nih hma chuan ro thil,

thi leh dar te leh sial te an lo hmang thin a. Tin, bel leh hriamhrei thleng

pawha hman a ni bawk thin.

Hetiang huna an pawm dan tlangpui chu Se puitling hi ‘

a. Se puitling lo hi ‘

Mizovin Tangka kan hman tantirha a hlutna an chhut dan tlangpui

chu :

Sial - Cheng sawmli

Tlai - Cheng sawmhnih

Tlai Sial - Cheng sawmhnih

Tin, ‘

put ve avang hian Man leh Mual thuah hian ‘

 

1) Man bi

Manpui a ni. Manbi thliahna chu Tlai a ni a. Tlai chu Rs.20/- hua

ngaih a ni. Sailo man chu Tlai 10 a ni a, hnamchawm man tlangpui

chu Tlai 4 a ni a, a tawng san theih ber chu Tlai 5 a ni. Pain a fanu

pasal nei tur manbi a thliah bakah amah leh lainate eitur chi hrang

a siam hi Mantang a ni.

Nun dan leh khawsaknate a lo danglam zel a, tun hnua

manbi atana hman tlangpui ni deuh bera lang chu. Manpui leh

Mantang Cheng Zali leh Sawmhnih(Rs.420/-) a ni.Man teltu Pa-in

man eitute hnena Mantang a sem dan pawh a tlangpuiin a hnuaia

bithliah ang hi a ni.

a) Sum hmahruai - Cheng 60/- (Sawmruk)

aw) Sumfang - Cheng 50/- (Sawmnga)

b) Pusum - Cheng 40/- (Sawmli)

ch) Palal - Cheng 30/- (Sawmthum)

d) Ni-ar - Cheng 20/- (Sawmhnih)

e) Naupuakpuan - Cheng 20/- (Sawmhnih)

 

2) Man eitute

tih chauh lo chu laina bul tak tak an ni vek a, Palal erawh hi chu

khualkhuaa pasal nei tan phei chuan hmelhriat tha deuhte zawn

chawp a ni fo thin.

 

3) Mantang

avangin man pe tla thei hi an vang thei hle thin a. Chuvang chuan

hmeichhe lam chhungte hian ‘

Chuvangin Mizo Inneih danah hian Mantang hi a pawimawh em

em tih a lang thei a ni. Mantang eitute chu a hnuaia tarlan ang hi a

ni :

 

a) Sumhmahruai

mi, pasal nei pa chanpual a ni a, ani chuan a unaute emaw a fapa

indang tawhte emaw a teltir thin.

 

b) Sumfang

pa chanpual a ni a; ani chuan a unaute emaw a fapa indang

tawh emaw a teltir thin.

 

c) Pusum

ni. A pu chu lo thi tawh mah sela, a pi (a pu nupui) a la dam

phawt chuan a pasal la dam tluka ngaih a ni a, ani chuan a

ei tur a ni. Anni nupa an thih taswh chuan an rokhawmtu

ziding ber chuan a ei ang. Pu dik tak ten pusum an tel lo a

nih chuan, a pu dik tak chuan ‘Pu ban man’ Sial a thing

thei. Pusum teltu tur dik ber a thih tawh chuan, a fate zinga

mi pakhat aia tamin pusum an tel thei a, chu chu ‘Pu phir’

an ti. Chu bak chu Mantangah phir a awm ngai lo (Man

tang eitu zingah pusum teltu chauh hian lawi a kham thei a

ni).

 

d) Palal

innghahna tur ‘Thlen in’ an tih thin atan hmelhriat tha leh

bul deuh an zawng thin a, mi tu pawh thisen zawmpui kher

lo pawh an zawng thei. Chu chu ‘Palal’ an ti a, pasal nei

khan duh duha chaw a lam ngamna tur a nih avangin

‘Chawthing zenna’ an ti thin. Nu leh pa biak phak loh leh

biak hman loh thil engpawh lo thleng sela, pa hminga thil ti

thei a ni.

 

e) Ni-ar

an awm loh pawhin a aiawh zawn chawp mai theih a ni.

 

f) Naupuakpuan

laia lo pawtu leh awmtleitu a nih avanga eitir a ni. U a neih

loh pawhin zawnchawp theih a ni.

 

Note :

hi a tul a tih loh chuan a siam lo thei. Mantang dang eitu

turte erawh hi chu a tlangpui chuan siam ngei tura ngaih a

ni.

 

Chang 38 PALAL

Palaite chuan innei turate thuthlung tih fel leh man hlan hi an tih tur a ni.

 

Chang 39 THUTPHAH

tlakbuak hunah, amah a intunnun nana hman tur thlaveng a neih theih nan

leh a pasal nena inthen thulhah pawh a thuam a lakkir theihna tura man

hlan laia man dawngtuin Rs.20’-(Tlai) a pek kir leh chu ‘

Thutphah leh Thuam inzawm dan chu hetiang hi a

ni : Hmeichhia pasal neiin Thutphah a neih loh chuan, lo inthen pawh ni

se, a thuam a la kir thei lo va, a pasal emaw a fate emaw chan tur a ni.

Thuam a lakkir dawn chuan thuam manah Cheng Sawmhnih (Rs.20/-) a pe

tur a ni.

Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu, a pasalin a

mak chuan, a man ba zawng zawng, thutphah nen lam a pasal chuan a pe

tla vek tur a ni a, chu bakah a bungrua leh a thuam zawng zawng a

chhuahpui vek thei.

Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu a thih chuan

a chhungten a thuam zawng zawng an la kir thei, man ba a awm erawh

chuan man chu tlaiin a kiam tur a ni. Amaherawhchu thutphah tih loh man

dang zawng zawng chu pek tlak tawh vek a nih a, a chhungten thuam an

lak bawk chuan, Thutphah chu lak tur a ni lo.

 

Chang 40 THIAN MAN

thian Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu a thih chuanb a chhungten a

thuam zawng zawng an la kir thei; man ba a awm erawh chuan man chu

tlaiin a kiam tur a ni. Amaherawhchu thutphah tih loh man dang zawng

zawng chu pek tlak tawqh vek a

 

Chang 41 LAWI

thei. Lawina sa chu moneitu lam nen, zat leh zata insem a ni a, mipa lamin

a lu an chang thin.

Note : Mo nu leh pa neinung deuhte chuan lawi nan Sial an hmang thin a;

mi tam ber chuan fanu malsawmna atan Vawkpuiin an lawi thin.

Khualah sa ken a harsat chuan, a lu chuah an thawn thin a. Lawina chu

vawk emaw, sial emaw, bawng emaw a ni thin.

 

Chang 42 MO LAWI

thate an tir a, hmeichhe lamin lawichal an ruat a, mo chu a thiante nen

lawichal hovin mipa Inah an lawi thin.

Tun hma chuan vawi hnih lawi - lawichhiat leh lawithat a awm a,

tunah chuan lawichhiat hi a awm ta ngai lo va, vawikhat lawiah fihlim

nghal a ni.

 

Chang 43 LAWICHAL

aiawha mi an ruat hi ‘

mawhphurtu ber a ni. Mo chu a pasal turte inah tha tak leh him taka a lawi

theihna tura pa chan chasnga hruaitu a ni. Lawichal chuan Tlai aia tam a

phut tur a ni lo va. Lawichal man hi mipa lamin an pe thin. Tualchhungah

chuan Lawichal man hi pek ngei tur a ni chuang lo.

Note : Lawichal chuan Mipa In an luh dawn hian ‘

rawn lawipui e

 

Chang 44 MAKPA CHHUNGKHUNG

belh tum saa inberem a, innei a, a nupuite chhungkuaa a luh chuan

Inneih hnuah pawh an dinhmun a zirin Makpa chhungkhung a

awmthei.

 

Chang 45 ZAWLKENPUAN

ni. Zawlkenpuan hi Inneihna thil serh tikimtu pakhat a ni a,a pasal thih

hunah tuam nana tih a ni. Zawlkenpuan chu Mizo puandum pangngai a ni

a; puan thulkhung dang ang a ni lo. Zawlkenpuan nei lo chuan pasal in

atangin a buatsaih thei;amaherawhchu, a senso chu hmeichhe lam tum a

ni. Zawlkenpuan chu a fanuin a chhawm thei lo, Inthen thulah pawh

Zawlkenpuan chu a chhawmtuin a chhuahpui thin.

 

Chang 46 LAWI AR

man teltu leh man eitute pek khawm a ni.

 

Chang 47 ZAWNCHAWP PA LEH ZAWNCHAWP NUTA TE

Nu leh pa nei tawh lovin pasal an neih dawnin Palal eitu ang mai ni lo, paa

vawn tur emaw, nuta-a vawn tur emaw a zawng thei a, chung a zawnte

chu

chu hmeichhe lam chuan a man a teltir thin.

 

Chang 48 PALAI SA

nakruh pahnih hleh emaw, palai sa atan palaite hnena pek tur a ni. Mo

lawmnaa ran talh belh a nih chuan Palaiin palai sa dang a phut tur a ni lo.

 

Chang 49 NU MAN

a, a nuin a man a ei ve thin hi

Nu man chu cheng sawmhnih (Rs.20/-) a ni a, a hringtu, a

nu dik tak chauhin a ei tur a ni.

 

Chang 50 HMEICHHE BUNGRUA

ngei tur

 

Thul

Hmeichhia pasal neiin Pawnpui chhawm tur nei lo sela, a pasalin a

lamsakin emaw, a pasal ina a puahin emaw, hmeichhe man chu Tlaiin a

kiam thin. Puah laiin hmeichhia chu thi sela man kiam tur a kiam lo vang.

A dangte hi chu neih loh vanga man kiamna a ni lo. Pawnpui chu lo chhia

sela, a pasal in atangin puah leh sela, a tira a chhawm anga ngaih tur a ni

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E