st Edition 2006. As published in the Mizoram Gazette ExtraMizo te hi pi leh pute hun atangKhaw tinin khawtlang Roreltu an neiVantlang inkhawm chu khawtlangKhaw chhungah thubuai a awmin roreltutenKhua atanKhaw ramri chhungah, khaw chhungah emaw,Khaw chhungahKhawtin in tlangau an nei thei a, chu tlangau chuKhaw tinin vantlang thirdengTuikhur siam leh humhalh leh vawn thianghlim chuKhaw tinin thlanmual an nei thin. Mitthi reng rengLungphun lehKhaw tinin,Khawchhhungah In hmun sem leh then thuah khawtlangKhaw chhung vawn thianghlim chuKhawtlang huapa hlawh nei lova hna thawh hia ni. Hnatlang kovin in tin atangin mi pakhat zel, mipaMi tupawh roreltuten hnatlang thawk lo tura an tihteSawrkarin phalna a pek angin, Khawtlang roreltutenLo hal dawn hian khawtlang roreltuten ram kang chhe loZan riak lova Silai kenga sa‘Ramvak’ a ni a; zan riaka mi engemaw zat sa‘Ramchhuak’ a ni.Khuaa mi cheng tupawhin a duh ang ang ‘Ran’ avulh thei.Roreltute remtihnaa khaw hmun sawn emaw, hmun‘Khawthar Kai’ a ni. Roreltute phalna la hmasaKhuaa miten, an lo neih a hlat avanga kum khat‘Bawk’ an khawh thei.Chutiang a thlawhbawk siamte chuanLal ram chhungah emaw, Village Council ram huam‘Khawper’ a ni. Khawper chuan a khawpuia roreltuteThuneitu’ an nei thin. Chung mite chuan a tul ang zelinKhuaa mi cheng mi tupawh khaw dangah a pem thei. Khaw dangaKhuaa mite ram huamchhung khawi laiah pawh miinKhaw ram chhungah Khuaipui (Kham-Khuai) awm chuNausen thla thum (Ni sawmkua) hnuai lam thi chuHlamzuih’ a ni. Hlamzuih thi chu mitthi pangngai anga khawtlangKhualkhuaa mi an thihin, a thihnaa awm ve ngei tur: Khuaa mi tupawh chin: Kangmei chhuak a awm chuan khuaa miMahni ram chhunga lui humhalh thuah
Mizo Hnam Dan (Mizo Customary Law) Published by Law & Judicial Department,
Government of Mizoram. 1
Ordinary No. Vol. XXXIV Aizawl Wednesday 6.4.2005 Chaitra 16, S.E. 1927 Issue No
66.
MIZO HNAM DAN
BUNG - 1
MIZO HNAM DAN CHUNGCHANG
Hmasang atangin Mizote hian hnam inkaihhruai nan leh thubuai/hlabuai rel fel
nan Hnam Dan an lo nei thin a; chungte chu uluk taka la khawmin ziak chhuah a ni.
Chang 1 A HMING LEH A KAIHHNAWIH
1) A Hming : He Dan hi Mizo Hnam Dan a ni.
2) A huam chin : He Dan hian Mizo zawng zawng a huam a; Mizo
hnahthlak hnam pengin tihdan bik an neih pawh a
hnawl lo.
Chang 2 MIZO Mizo’ tih hian Mizo hnahthlak tawh phawt chu a huam vek
a ni.
BUNG - 2
MIZO KHAWTLANG INAWP DAN
Chang 3 KHUA LEH A MI CHENGTE
tawha khawbik neia awm thin an ni a. Thuneituin khuaa a puan apiangte
chu ‘Khua’ tih a ni.Khua apiangte chuan ram chin bithliah an nei zel bawk
a. A khaw thenawmte nen an inkarah ram inthenna fel tak ‘ramri’ an nei
vek a ni. Khuaa awm nghette chu chumi khaw ‘khua leh tui’ an ni.
Chang 4 KHAWTLANG RORELTUTE
a, chu chuan Khawtlang chungchanga thil pawimawh eng pawh a tul dan a
zirin an rel thei a, Vantlang Inkhawm pawh an ko thei.
Chang 5 VANTLANG INKHAWM
roreltuten khawtlang pawimawh thila an khaw mipui an koh khawm hi a
ni. Pawlhoin emaw, mimal tuin emaw, mipui tam tak kovin inkhawm siam
mahse, chutiang inkhawm hu hemi dana vantlang inkhawm tih hi a ni lo.
Vantlang inkhawm chuan thu tihtluk an nei the a, chu chu
khawtlang roreltute pawhin an kengkawh tur a ni. Amaherawh chu ,
harsatna a awm chuan, a tul ang zelin khawtlang roreltute chuan an
tidanglam thei.
Chang 6 SALAM LEH SUKCHIN
an rel thin a, chawitir ngai an chawitir thin. An lei chawi rual chuan
roreltute ei atan a thu azira an chawitir thin chu ‘Salam leh Sukchin’ a ni.
An chawitir dan chu hetiang hi a ni :
1) Salam : Salam chu Vawkpui a ni thin; tangka hman hnuah
chuan cheng nga (Rs 5/-) a ni.
2) Sukchin: Thil tihsual nep deuh Salam chawitirna tur em ni si
lova an chawitir thin chu Sukchin’ a ni. Sukchin chu zu bel pakhat
a ni .
Lal rorelna tihtawp a nih hnuah chuan khawtlang rorelna
chhunzawm zeltu chu Village Council a ni.Village Council chuan Salam
leh Sukchin chu, rorel han man angin an la ei zwl a. He dan bu ruahman
lai hi chuan cheng sawmnga (Rs 50/-) a ni. Tangka hlutna a danglam ang
zel in Mizoram pum puia hman turin roreltuten Salam leh Sukchin chu a
awm tawk an bithliah thar thei.
Chang 7 KHAW RAMRI LEH RAMRI LUNGPHUN
Sawrkarin ramri a kham chu khuaa chengten anmahni thua sawn theih a ni
lova. Ramri lungphun pawh tih chhiat emaw, sawn emaw phal a ni lo.
Chutianga titute chu hrem theih an ni. Ramri chungchang chu sawrkar
chauh lo chuan tihdanglam theih a ni lo.
Chang 8 HNAM RO THIL
khawdaiah emaw ramhnuaiah emaw, pipu sulhnu hlui, hnam ro tling,
khaw chhunga mite hinhalh lai tichhia emaw, ti bo emaw chu hrem theih a
ni.
Chang 9 VANTLANG TANA HMUN PAWIMAWH
vantlang tana hmun pawimawh tur reng reng chu mimal thil aia ngaih
pawimawh a ni thin.
Chang 10 TLANGAU
khawtlang roreltute thuhnuaia awm an ni. Rikrum thilah lo chuan mimalin
emaw pawlhoten emaw anmahni thuin an autir thei lo.
Chang 11 VANTLANG THIR DENG LEH PUM
an nei thei. Vantlang thirdeng neihna hmunah chuan khaw roreltuten
thirdeng chu Pum sak nan vantlang tana renchang laiah hmun an pe thei.
Pumah chuan an thlen hmasak dan indawtin thir an chher hmsaktir thin a.
Hmeichhia thir chhertir tura a lo kal ve chuan mipain an kian thin.
Chang 12 TUIKHUR
khawtlang roreltute mawhphurhna a ni. Tui kang nghahah chuan a thleng
hmasa apiangin an thal hmasa thin. Hman lai chuan pain tui an chawi
chuan hmeichhiain an kian thin. ‘Pumah hmeichhia an lal a, Tuikhurah
mipa an lal’ tih a ni thin.
Chang 13 THLANMUAL
chu, hmun danga phum tura khawtlang roreltute phalna la an nih loh
chuan thlanmualah ngei phum tur a ni. Thlanmual siam leh humhalh leh
enkawl chu khawtlang roreltute kuta awm a ni.
Chang 14 THLANLUNG PHUN LEH LUNGDAWH
lungdawh hi a tana siam saka thlanah ngei tih tur a ni. Hmun dangah tih
duhna a lo awmin a phuntu ram chhung a nih loh chuan khawtlang
roreltute phalna lak tur a ni. Thlanmuala thingphun pawh hi khawtlang
roreltute remtihna lo chuan tih tur a ni lo.
Chang 15 KHAW KAR KAWNG LEH KAWNG DANGTE
sawrkar enkawl lai kawng ni l, mahni ram chhunga khaw kar kawng sahfai
leh enkawl thuah mawh an phur a. Feh kawng te, tuikhur kawng te, khaw
chhung kawng leh kawng dang tul apiang a enkawl thin.
Chang 16 IN HMUN
roreltuten an thuneihna chinah chuan mawh an phur a ni. Vantlang tana
hnawk leh harsatna awm thei turah chuan an semin an then tur a ni lo.
Chang 17 KHAWVAWN THIANGHLIM
khawtlang roreltute mawhphurhna a ni.
Chang 18 HNATLANG
‘HNATLANG’
puitling, kum 15 pumhlum leh a chunglam, kum 60 hnuai lamin thawh tur
a ni.
Chang 19 HNATLANG AWL
chu ‘Hnatlang awl’ an ni. Chu bakah, a huaia mite hi hatlangah an phut
ngai lo.
1) Hmeithai
2) Mipa kum 15 hnuai lam
3) Kun 60 leh a chunglam
4) Dam lo
5) Tawmkailo
Hmeithai hi hnatlang thawhah âwl mah se, an telna
thlawhhma kawng hnatlangah chuanan âwl bik lo.
Chang 20 RAM THEH THU
ram an theh thei. Ram theh bak neih tuma vattu chu hrem theih a ni a, a
vah sa pawh a nei tur a ni lo.
Chang 21 LO HAL
thei tur ang berin an rel tur a ni.Fimkhur loh vang leh roreltute thu zawm
loh vanga ram tikang chhia chu, chang 153 (2) anga hrem theih a ni.
Ramri bul neih kum chuan hal dawnin khaw thenawmte hriattir tur a ni.
Chang 22 RAM VAK LEH RAMCHHUAK
zawnga ramhnuaia kal hi
kah tuma a huhova kal hi
Miin mi dang Silai hmanga sa a kahin, Silai neitu hnenah Sadar a
pe thin.
Chang 23 RANVULH
Chutianga vulhtute chuan mi dang tana hnawksak lo tur zawngin ran vulh
chu an khuahkhirh tu a ni. Chutianga vulhtute chuan Bung 11-nain ran
vulh chungchang a sawi angin an vulh tur a ni.
Chang 24 KHAWTHAR KAI
hrang hrang atanga khaw awm ngai loha hmuna mi eng emaw zat
awmkhawm emcaw chu
lovin tuman khawthar an kai tur a ni lo. Chutianga kai lute chu hrem theih
an ni.
Chang 25 THLAWHBAWK
chhung atana a huhova an awmchilh emaw, kawng dang vang emawa
nghet lova mihring chenna hmun chu Thlawhbawk a ni. Thlawhbawk chu
khuaa chhiar a ni lo.
Khawtlang roreltute emtihbnain tute pawhin lo beih awmchilha
ngaih chuan
siam chhan an tih zawh veleh an let leh tur a ni.Thlawhbawk awm phalna
chu a tul chuan kum tina siam thar zel tur a ni. Tupawh phalna nei lova
bawk khawh emaw, phal bak awm lui emaw chu Dan anga hrem theih a
ni.
Chang 26 KHAWPER
chhungah emaw, Sawrkar phalnaa mi eng emaw zat In leh Lo dina
awmkhawm chu
thu ang zelin ‘
khawper atan ro an rel thin.
Chang 27 PEM
a pem dawnin a ruk a rala pem mai tur a ni lo. Mi tupawh a pem chuan a
In leh Bungrua te, Huan leh Ramte a kalsan tak emaw, a kalsan tur emaw
chu enkawltu siamin a pem thu chu Khawtlang Roreltute hnenah ziakin a
hrilh tur a ni. A pemna khuaa Khawtlang Roteltute hnenah a inhriattir
bawk tur a ni.
Chang 28 CHIKHUR
Chikhur hai chhuak sela, a hai chhuaktuin mahni tan a hauh bik ngai lo.
Chang 29 KHUAI
tumahin pumbilh bik theih a ni lo. Khawtlang roreltute phalnaa a zu leh a
hnun lak thin a ni.
Chang 30 THIH CHUNGCHANGA KHAWTLANG MAWHPHURHNA
Khawchhungah mi tupawh thi sela, thi leh piang chhinchhiahtute hnenah
hriattir tur a ni.
Mitthi chungchanga thlan laih lehkhawhar riahpui chu tlangval
mawhphurhna;tlaivarpui chu khawtlang mawhphurhna;mitthi puala thil
khawn chu nulate mawhphurhna a ni.
Chang 31 HLAMZUIH
‘
buaipui a ni lo.
Chang 32 THLANTHUT
lainaten an hriat a, an awm ve theih loh avanga, mitthi pual awmni an
kham chu, Thlanthu a ni. An thlanthut chuan chhungkhat leh thenrual tha
ten lenpuiin an ral thin.
Chang 33 MISUAL BIK CHUNGCHANGA KHAWTLANG RORELTUTE
MAWHPHURHNA Khaw huam chhungah, ruk ruk vangte, zu ruih
vangte leh thil tha lo dang tih vangtea khawtlang hriat thama mizual leh
hnawksak bikte chu Roreltuten an chungthu an relsak thei.
Chang 34 KHAWTLANG MAWHPHURHNA KAWNG DANGTE
A hnuaia sawi angte hi khuaa mi chengte mawhphurhna a ni :
1) Mibo zawn leh tuitla ruang zawn
hriatlohva a bovin emaw, tuitla zawn ngai a awmin emaw
khawtlangin zawn tur a ni. Mi bo chu ni sarih(7) thleng an
zawng thin.
2) Kangmei chhuak
chengten a rang thei ang berin thelh tur a ni. Kangmei tichhuaktu
chu chang 153-a Kangmei thu angin hrem tur a ni.
3) Lui humhalh :
chuan khawtlang Roreltuten mawh an phur a ni. Khuaa mi
chengten an ram chhunga luite chu neitu chan changin an humhalh
thin.