MIZO MIZONA HUMHALH

Mizo Hnam Inpumkhatna

05/04/2011 20:27
- Dr.Lalchhuanawma Tochhawng

Part I

Lusei leh Mizo hi thuhmun emaw kan ti thin a. Lusei leh a behbawm chauh Mizo emaw ti tlat kan awm bawk. Hei hian kan hnam inpumkhatna a dal nasa hle a, tihdanglam a hun e. Zo Khawthlir lehkhabu (by C.Chhuanvawra) hian Mizo kan tih hian enge a huam chin chiang takin min hrilh a. Han sawi belh ve ka châk a, a thuziah behchhanin ziak nghe nghe ila a chiangin ka ring.

Mizotawng hmang chauh hi Mizo an ni em? Ralte theuh theuh, Lai theuh theuh, Hmar theuh theuh, Paite theuh theuh, a then Mizo kan ti ang a, a then Mizo kan ti lo dawn a; awmzia a nei thei lovang. Chutih laiin Mizorama piang Mizotawng chauh thiam tam tak chu Mizoah kan chhiar hlei thei lo va. America rama awm Mizotawng thiam mang lo tam tak chu Mizo kan ti lo thei si lo.

Miin a pianpui tawnga hman hian tumahin kan sawisel thei lo. Chhim lama ka awm laiin Aizawl nula pakhat chuan, “An inah han leng ila, anmahni tawngin an inbe zel a, ka ning,” a ti. Kan inah hian sap emaw, vai emaw, Mizotawng thiam hauh lo lo lenglut sela, kan chhungkuain saptawng emaw vaitawng emaw kan hmang nghal thut thei ang em? Chutiang khawpa hawi zau leh changkang chu Aizawlah hian chhungkaw engzat nge awm ang? Keimahni pawhin kan tih theih loh hi enga ti nge midang lakah kan phut thin? Mahni inchhung khura keimahni pianpui tawng ngei kan hman thu-ah hian sawrkar meuh pawh a inrawlh ngai lo.

Mizo hnahthlak zingah tawng hrang hrang a tam a, zai khata luantir theih ni sela chuan tawng hausa tak kan nei mai tur a ni. Mahse keini Mizotawng hmang inti-Mizo bik lutuk hian harsatna kan siam fo thin. Kum 1993 KTP khawmpui lianah khan Saiha atangin Mara tlangval kan palai tir ve a. A tawng thl

Lusei chauh hi Mizo an ni em? Mizo Bible-ah hian Mizo (Lushai) tiin an dah a. History of Mizo in Burma (By B.Lalthangliana) phek 37-para 3na-ah chuan “Mizo (Lusei) inti” tih tum hnih lai a lang a. Heng bakah Hmanlai Mizo Awmdan by Laithangpuia phek 4na te, Mizo History by V.L Siama phek riatna te han en ila, Lusei bak hi Mizoah an chhiar lo niin a lang tlat a ni. Lusei chauh hi Mizo an nih phawt chuan buai tur an va han tam dawn em! Ralte, Hmar,  Sailo, Chawngthu, Khawlhring, Khiangte, Fanai etc an tam luttuk. Tuna Aizawla mi langsar leh mi pawimawh tam tak hi Lusei an ni lo naa Luseiho aia an Mizo lohna a awm chuang lo.

1892 March ni 1-a R.B Mc Cabe ziahah chuan Mizo tih hian Pawi, Paihte, Hmar, Lakher, Ralte etc a huam tir a. Mc Cabe ziah hian Sailo lal khua leh tuite chauh lo pawh Mizo tih hian zau takin a huam tih a lang. (C.Chhuanvawra; Zo Khawathlir, phek 9-10)

Mizos : Society and Social Changes tih buah chuan Mizo tihin a huam chin a tarlang bawk a:
Lusei, Ralte, Hmar, Chawngthu, Pawi, Khawlhring, Khiangte, Chawhte, Ngente, Renthlei, Tlau, Pautu, Rawihte, Zongte, Vangchhie, Punte, Paite, Fanai pawi, Thahdo, Pangkhua, Lakher, Mawk with their many sub clans. (Dr Sangkima; Mizos : Society and Social Changes phek 3, para 5)’. Hengte hian kan rilrua kan ngaihtuah aiin Mizo tih hian a huam zau tih a tilang chiang hle.

Zoram Khawvel ziaktu chuan, “Mizo intiten Mizo hnahthlak thenkhatin Mizo intih an iaina chhan ber hmuh chhuah an duh chuan anni an indap hmasak a ngai a ni,” a ti a (L.Keivom; Zoram Khawvel 2,  phek 250, para 2). I han indap chhin ang u hmiang.

Kan rilru zim vang a ni thei em?
Mizoram hi a zim tehlul nen kan thinlunga Mizoram chin hi a la zim lehzual cheu mai a. Mi thenkhat thinlunga Mizoram chuan Tuirial chhak a thleng zo lo va, Tlawng thlang lam a kai zo hek lo. Hengho zingah hian lehkhathiam tak tak leh sakhaw hruaitu meuh pawh an tel miau avangin tihreh a harsa a ni.

Kan lehkhabute hian an huang an zauh hle a tul. High School kan kal laia kan zirtirtu pakhat chuan, “Zirlaibute hi an tha hlawm hlein a lang a, mahse Mizoram pum huap rilru atanga ziah a ni lo thin hi a pawi a ni. Aizawl pain Aizawl atangin a ziak a, ‘Khi tah, Saitualah khian,’ te a han ti a. Tuivawl chhaklama awm tan chuan chhiar dik ve theih a ni miah lo,” a ti thin a. Mizo History hming puin lehkhabu a chhuak nual tawh a, mahse Lusei History ni awm tak tak deuh vek an la ni hlawm. Mizo hnahthlak fun kim history bu kan neih te chu Mizoram pawna mite kutchhuak a ni deuh zel. Hei hian thuziak mite rilru pawh a la zauh tawk lohzia a tilang chiang hle. Mizo History leh Mizo culture, Lusei huang chhunga khung tlatna boruak zim tak mai hi tlansan a hun tawh hle.

Mizo tawng ngeia ziak, Mizo hnah­thlak fun kim History bu kan neih a hun tawh hle a ni lawm ni? Tuna a awm sa, mi rilru a ni lo lama hruai kawi thei chite hi a neitute hian an siam tha thei ang em? Mizo hnahthlak fun kim History hi school-ah zir ni se la. Mizo tawng subject-ah pawh Mizo hnahthlak tawng chi hrang hrang tun aia tam zir tel ni bawk se la. |awng tih hausakna a nih bakah inpumkhatna thlentu a ni ngeiin a rinawm.

Mizo hnahthlak tawng fun kim dictionary tha kan mamawh a, Zokhaw­thlir phek 95-98 nain a sawi ang hian thuziak mite ngei pawhin a tangkai zawng leh tawng tihausa zawnga Mizo hnahthlak tawng hrang hrang hman tam zir se kan hlawkpui hle ang.

Mizo inti, Mizotawng hmangtute hian Mizo hnahthlak zawng zawng len theihna tura kan rilru tih zauh a hun e. Mizo hnahthlak tam takin Mizo an intih hreh chhan hi zir chiang ila, a tihrehna ngaihtuah bawk ila, inpumkhatna lamah hma kan sawn ngeiin ka ring.

Part II

Mizo hnahthlak inpumkhatna hi ka duhthusam leh ka nghahhlelh em em a ni a. Rorelna pakhat hnuaia awm ai mahin rilru leh thinlunga inpumkhatna duhawm tak kan neih hun hi lo thleng ngei se tih hi ka duhthusam ber a ni. Rilru lama kan inpumkhat loh chuan rorelna pakhat hnuaia awm hi a nuam chuang hauh lo vang.

Hnam inpum khatna hi inneihna ang a ni a, inpumkhat turte hian kan duh ve ve a ngai. Induhtawnna tel lova inneihna hian rilru na taka inthenna te, in-uire-sanna te a thlen chawk thin. Hnam inpumkhatnaah pawh lehlam lehlama duh tawnna a awm loh chuan, helna te, vuina te a siam thin. Leh lam leh lamin kan duh tawn loh chuan a tak a chang mai thei a ni hek lo. Keini lam hian duh hle mah ila, pumkhat kan tuma te khan an lo duh ve loh chuan rilru natna a thlen thuai thin. Hei hi tunlaia mi tam tak rilru nat fona chhan pawh a ni awm e. Chhiatni thatni leh tanpui ngaih laia inti-Mizo viau, hun pangngaia rilru dang pu lui tlat te, tlem zawk nih hun lai chauha inti-Mizo, tam zawk nih ve leha Mizo ni duh leh miah si lo te hi chuan an rilru tak takah Mizo hnahthlak inpumkhatna hi an duh reng reng lo niin a ngaihtheih. Mi duh lo chung hi kan va pumkhat thei ngawt si lo va; inpumkhat duhtute rilru a na thin a ni.

Mizo hnahthlak zingah Lusei anga rilru zau an awm lo mai thei. Mahni hnam hming leh tawng hming thlenga thai bo ngam hnam dang an vâng hle ang. Lushai Hills tih thin chu Mizo Hills tiin an thlaksak a, an lung a awi viau a.  Luseitawng tih thin pawh Mizotawng tiin an thlaksak a, an phunnawi chuang lo va. Hnam inpumkhatna tura chan nasa ber an ni hial awm e.

Mahni chi bil puala engkim tih tum tlat te, chi bing rilru hmanga infuih ngat ngat duh te, chi bing rilru nen chauha Pathian meuh pawh biak tum tlatte pawh an awm niin a lang. Hnam thenkhat, kohhran meuh pawh chi bing puala neih tum tlatte hi chuan Chanchin Tha zirtirna hi a buk thelhin an thelh duai a ni.  Hetiang ang chi bing rilru hi Judaten Lal Isua an hriat fiah theih lohna chhan lian tak pawh kha a ni. Vanramah eng chi leh hnam mah hi kan chhawm dawn reng reng lo.

Mi thenkhat chu state pawn atangin an lo kal a, Mizo tiin kan lo pawm a.  Lungawi taka Mizo ni mai tam tak an awm a, a lawmawm em em a ni. Mi tlem te erawh chuan Mizo nih an tum chuang reng reng lo va, chuti a hnekin a ruka kaw hreuh an tum tlat niin an lang. Lungawi taka Mizo lo inti tawh thin an chipuite rilru lak pen tumin tan an khawh tlat a. Tun hma deuh phei kha chuan hna lak chungchang thlengin an lokalna ram atangin chibing rilru rawn luhpui an awm a ni awm e. Hmusit aw-ka tak maia “Lusei te (Little Lusei)” tih te, deusawh taka “he lam mi” tih hmang ngam te pawh kan nei ta. Hetiang mite hi eng anga dawnsawn tur nge ni ang le? Miin kan hnung lama min kheuh min kheuh chuan an chala chil hnawm hun a awm nge nge thin. Chuvangin kan unaute hian thil tha lo tak an cho chhuak thei tih hriain sim se a duhawm ngawt ang.

Tunah hi chuan Mizo hnam inpumkhatna thuah keini lam hi chuan kan tihtur kan ti viau a. Ball hi kan unaute court-ah a awm a, an khelh duh dan hian kan hmabak a hril mai tawh dawn niin a lang.

Ram tin kil tina Zofate zawng hian,
Suihlung ruala thinlung hmunkhat puin;
Hmangaihnaa insuihkhawm zel hi,
Kei ka lungkham leh duhaisam a ni.
(Zodi)

Thulakna: Vanglaini

Comments

Date 08/04/2011
By Ahmu
Subject dkllllllllllllllllllll

Dawh hram2 rawh atha leh mai ang.

 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E