“Mizo kan ni, kan hmel a tha, kan tum a sang bawk si”.
He hla thu hi sawi nawn ngai lovin kan hre theuh va. Khawi emaw kal puipun nikhuaah kan sa rual thup thup thin a. Tam tak chuan he hla thu awmzia leh nihna tak kan hre lo mai thei a. A hla lo chhuah dan leh a hlain a tum lam chu kan sawi tum ber ni lo sela, helai hla tlar bik te hi han chilh bik dawn teh ang.
“Mizo kan ni, kan hmel a tha..” tih han sak lai hi chuan thenkhat chu kan lo kimki chawih chawih mai thei a. Mizote hi Khawvel mihring pianzia thendanah chuan Mongoloid Racial stock an tih zinga mi kan ni a, a sawifiah zelnaah chuan, piantum tawi, chal arh, hmai hlai, hnar per leh mawng fual, etc. te a ni a. Hnampui thenkhat, khung thlang sappui leh a dangte nena han tehkhin ralah hmelhmang leh pianzia han chhuan tur em em kan nei lo viauin a lang. Vai ngal ria zingah takngial pawh hian a ei tha leh hnam tha ho chu kan tluk lo hle a. Chuti lo ni ta se, engnge kan “Hmeltha” kan tih chu ni ta ang le? Kan hmelthatna chhan chu engnge ni ta ang? Heng hla an siam laite hi chuan kan hmel a tha te pawh a ni mai thei, mahse tuna thangthar a bikin helai Delhi hmuna awmte, engnge kan hmelhmang landan ni ta ang le. Tunah chuan hnam pum angin vawi lehkhatah kan hnar ngulte lo sangin kan piantumte a fuh thut thei tawh lova; kan pianken, kan hmel ang ang hi kan thih thlenga kan put tur a ni hrih. Duh leh kan thlah kal zelte chu an lo piang tha ve tulh tulh mahna, mi thiamte pawn ‘genetic heredity a awm e’, an ti alawm. Amaherawhchu tun atan beidawngin kan lunghnur mai tur a ni lova, tunah pawh kan hmel chu kan improve thei tho. Kan awmdan, kan hawiher leh kan nunphung hian kan Mizo hmel a tichhiain a titha thei a ni. Mizo mimal tinte hian hnam dang bulah kan hmel kan dinpui (represent) a ni tih kan hriat a va pawimawh tak em! A bikin sawi leh ta thin ila, entirnan helai Delhi-ah tu emaw hnam dang zingah mipat hmeichhiatnaa chaklo kan lo awm chuan pawn lam mite hmuhdanah chuan Mizo chu mipat hmeichhiatnaah kan chaklo tihna a lo ni mai dawn a, Zute kan lo ina nungchang hloha kan ruih bung bung chuan Mizo chu zu heh hnam, hnam bawraw, chimlim leh rilru puthmang hnam kan nihna a lantir dawn a ni. Heng lo pawh hi kawng tam takah mimal tinte hian Mizo hmel kan lanchhuahtir thei a ni. Zahawm taka kan awma, nungchang mawi tak leh belhchian dawl taka kan nun chuan keimahni chang mawi lovin, Mizo hnam kan ti mawi a, Mizo hmel kan ti tha a ni.
“Kan tum a sang bawk si …” tih hi i han bihchiang leh teh ang. Mihring mihrinnaah hian “Tum” chu kan nei theuh va, tum nei lo mihring chu a kalna kawngah hma a sawn thei lo tih pawh kan hriain a rinawm. Mahse, a tam zawkte hi chuan engnge kan tum a, engnge tum tur pawh hi kan hre lo fo. Tum tur tam tak zingah engnge hlu ber? Engnge a material value sang ber? tih ngun taka kan zir a tul a ni. “Tum” atana mi zawng zawng deuh thawina kan zawm chu hmasawnna leh changkanna kan tih pawh hi a ni mai thei a. Chu hmasawnna leh changkanna chu engnge kan hriatchian a pawimawh hle. Eng hi nge hmasawnna leh changkannaa kan chhiar chu? Lo hausak thur thura, mahni inhaivura, midang chanvo eizawhsaka, midangte dipdala, mahni nawmsakna tur chauh ngaihtuah hi em ni hmasawnna leh changkanna atana kan tum ber laimu chu ni ta ang le? Sawi leh thin ila, Delhi tlangah thenkhatte chuan hmasawnna leh changkanna chu tunlai taka incheia, a to ber ber maia, sap tawnga tawng telh telh a, (Mizo tawng theihnghilh der siin) khawilai hlimhlawp bawlna emaw te a nuam va tawl thei dinhmuna din a, inventhawnna (security) awm miah lova nun chen hi emaw kan ti thin. A ni tak alawm, khawilai American te emawa awm chu ni la, I nunphung a tihbuai lohva I tlin bawk chuan a pawilo thei e; a ropuina chen pawh a awm mahna. Mahse, Mizo kan ni a, kan ram dinhmun (economy) leh kan hnam pianto pawh khitiang mai khi a la ni. Keini Mizote tan chuan hmasawnna leh changkannaa kan ngaih hi tlemtea kan thlak emaw kan hnuhhniam emaw a ngai dawn niin a lang. Chu inhnuhhniamna chu a changkan (standard) lohna a awm hran lo. He thilah hian sawi tur tam tak a awm thei ang. Amaherawhchu, kei chuan ka tlin alawm,.. ka hausa (ka pa a hausa) alawm, tin ka chak bawk alawm, sawibuai phak ka ni lova, min sawiseltute pawh an neihsumin a tlin ve loh vang nia ngaia chutiang kawnga ngaihtuahna rilru pute pawh chu a awm theih mai theih. Mahse he thilah hian ti zawng hian ngaihtuahna in hmang teh ang. Kan hnampui leh kan ram dinhmun a la thlen phak loh leh a la phu (deserve) loh thil kan ti a nih chuan mi vakvai, anpui leh tlukpui neilo, mimal amah chauhva khawvela lo awm, Mizo hnam pawh ni tawh bik chuang lo, hnam pawh neilo, sap tawng takin ‘lost species’ emaw ‘Mi bo’ tihna a nih mai hmel. Chu chu hmasawnna leh changkanna kan tih chu a ni leh tawh si lova, mi a nileng lo tan chuan ngaihsan chi pawh a ni hek lo. Hrefiah thiam tan chuan zahna leh vanduaina, thingthia saiip sin chunga vaivut chunga tal talna tham a ni. Hmasawnna leh changkanna neih tuma kan kalkawngah hian kan thlen tum chu chiang taka kan chhutngun a tul takzet a. Mizo hnam angin kan lo piang laklawh tawh a, hnam changkang zawkte tihdan thik emaw mi neinung leh tlinte thiltih awta, a rem leh remlo thlu lova lo tih ve ngawt pawh hi a diklo a ni. Mahni kan intihrehawm thlawn mai a ni. Chumi rualin kan hmel kan tihchhiat belhchhah a ni. Kan nihna leh kan dinhmun chiang taka hriaa, chumi mil chuan Mizo hnamte hi kan kal a ngai a ni. Mahse, heng dinhmun chanhai takte avang hian intilungngaia, indahhniam mai lovin hmabak tihtur tam tak kan la neih hi malsawmnaa ngaia phur taka kan tih sauh sauh a pawimawh a ni. Hnam changkang hote khu chuan hmabak an nei tam tawh lova, nawmchen dan chi hrang hrang an dap a, a ruk tak chuan khutiang dinhmunte khu a lo ninawm (boring) ru viau mai thei asin, vanduaina pawh hi kan dawnsawn dan azirin vanneihnaah kan chantir thei a. Tin, tuna kan Mizo dinhmun leh nihphung bikahte hian kan zawn chhuah peih chuan hlimpui tham tur hi a tam em em tho a ni. Chuvangin mihring tumna hi hmasawnna leh changkanna anih chuan Mizote hian kan awmdan tur awm tak Pathianina min ruatsak hi kan hriatthiam a pawimawh a ni. Heng thil zawng zawngte hi a nihna tak leh dik taka Mizoten kan hriata kan nunpui chuan “Mizo kan ni, kan hmel a tha”, tih hi lungsi takin kan la sa leh thei ngei ang. Heng zawng zawngte avang hian Pathian zawnchhuah Mizote tan chuan fimkhur taka kan kalna tur kawng ngun taka en chungin zawitea kan kal dem dem a ngai a ni.
Thulakna:https://www.mzpdelhi.netfirms.com