NGAIHSAN ZAWNG - HERO!

Revd Chuau\huama, M.Phil (Cantab) 

      Kum 2008 January 1 a lo thleng a, kum thar ni a ni. He ni hi Synod hnuaia kum 17 ka thawh ve chhûng tawpna ni, ka pension ni chiah a ni. Synod tih dàn hi a danglam riau va, sorkar kalhmang nèn a inang lo. Sorkar-ah chuan kum khat chhûng eng thlaah pawh an hnathawh tâwp ni a thlen chuan an pension mai a. Synod hnuaiah erawh chuan January 1-ah kan pension vek mai a. Kan kum 60 tlinna kha January  thla a nih pawhin chumi kum chu kan la thawk zui thei a, kan hlêp tam deuh a ni mai. Kei pawh ka pian ni dik tak ka hriat loh avàngin 1 April-a piang angin ka indah ta mai \hin a; chutiang chuan Synod Service ka zawm pawhin ka inziak lût a.  Chuvàngin kum 60 ka tlin hnûah thla 9 zet chu ka la thawk zui a. Ka pension chuan thla 3-in kum 61 ka la tling lo deuh tihna a ni. 
 

      January 1-a pension kan nih avàngin han inthlah khawmawi pawh a awm ve lo. Kohhran lamah Kum Thar läwmin kan buai a; kan pension ni a ni tih pawh kan ngaihtuah chhuak hman mawlh lo. Chutiang chuan kum 2008 January 1 kha ka lo tlingtla ve ta mai mai a nih chu! January 3 zàna Däwrpui Kohhran Committee chuan an kohhran din Centrenary School Principal-ah min rawn ruat a. January 4-ah chuan an kohhran Secretary-in telephone-in min rawn hrilh a, ka lãwm hle a ni. Mi tam takin ka han pension takah chuan min ui der ve niin ka hria a. Phai ram lamah thawhna hmu mai tùrin min ring a. Ramhlun Vêngchhaka kan in chhe tê luahtute pawhin phai lamah emaw awm bo tùra min ngaih avàngin kan inah kan awm an ring lo.  
 

      Mahse mi ngaih dàn lo taka ngaih dàn hrang nei \hin ka nihna chin a awm ve a. Phai lama kalna mai tùr phei chu a awm khawp mai. ATC Centenary lawm lai khân Serampore College Principal phei chuan kan inah min rawn lën chilh a; an college-a thawk tùrin min sâwm ve ngial a. Ani chauh a ni lo, Senate of Serampore College-a kan hotupa ber, Registrar Rev.Dr.Tiwari pawhin khatih lai khân vawi khat mai ni lo, vawi eng emaw zât chu ‘Serampore-ah lo kal hrâm rawh’ min ti ve ngawih ngawih a. An haw tùr kan Principal hova State Guest House-a kan zuk thlah pawhin ka därah vuan meuhvin Serampore College lama chhuk tùrin min sâwm nawn leh a; mahse kei ta pek lah chuan ka nuih liam mai mai si a! 
 

      Tar alama vai rama inphüm bo ka peih ngang lo a ni. Kan ‘hotute’ pawh hian phai rama awm bo tùr hian min duh deuh fur niin ka hria a. A chhan a awm ang, ka hre lëm lo. Fiamthuin, ‘Zorama ka awm hi an huphurh a nih dâwn hi!’ ka ti \hin. Chuvàngin phai rama inphüm bo chu ka tum dër lo. Aizâwl-ah mahni inb lum luahin, inhnam beina tùr hna chhe tê, ka thawh phâk tâwk ka hmuh chuan ka thawk ang a. Mizote ‘Jerusalem’ Aizâwl ngei hi \hut hmunah hmangin mahni phâk ang tâwk leh thiam ang tâwkin lehkhabu ziak lamah \an ka la ang tih hi ka rilru sûkthlêk dàn a ni. 
 

      Ka duhthusäm ang deuh chuan Däwrpui Kohhran school din Centenary School-a thawh tùr ka hmu ta mai chu vànnei ka inti a, pheichham man ang tluk hialah ka inngai deuh a ni. January 15-ah ka hna thar chu ka han zawm a. Mi \i tak mi ka nih avàngin ningkhãwng zirin ka hmanhlel a ni ber. Hun a kal zêl a, ka tlângnêl ve telh telh a. First Term exam kan zo va, Second Term kan lût leh tawh a. First Term result chhuah hnûah chuan May 24 khân Parents-Teachers Meet kan ko va. An lo kal \ha hle. Nu leh pa lamain an duh ang ang an sawi a. Min fakna lam tùr dah \hain an beisei leh an duhthusäm an sawi deuh ber. Chumi \uma nu leh pa zînga thu sawitu pakhat chuan zirlaiten ngaihsàn ‘hero’ an neih a pawimawhzia a sawi chhuak a. Keia chanchin angiang pawh a sawi chhuak ve hial a. Zirtîrtute hi zirlaite tâna ngaihsän ‘hero’ ni tùr khawpa awm a pawimawhzia chu a thusawi tum ber a ni. A làwmawm khawp mai. 
 

      Tùn hnûah hian ka han ngaihtuah lêt a, ‘hero’ ka nei em tih te ka han inchhût lêt a. Tùn hma a\angin khawvêlah hian mi ngaihsàn deuh bîk pathum ka lo nei tawh \hin a. Pakhatnaah chuan America (USA) President sàwm leh parukna Abraham Lincoln-a kha a ni. A chanchin ka chhiar tam telh telh a, ka ngaisâng telh telh a ni ber. Pahnihnaah chuan Indopui II laia United Kingdom Prime Minister Winston Churchill-a kha a ni. Ani kha pa maksak ang reng tak a ni a; a hnathawh nasatzia leh tum ruhzia ka ngaihtuahin ka mi ngaihsàn zâwng tak a ni. Pathumnaah chuan British sipai hotu lian Field Marshal Montgomery kha a ni. Indo chanchin hi ka chhiar tam ve viau va. General hmingthang chanchin ka chhiar tawh zîngah Montgomery chanchin hian min hneh deuh ber. 
 

      Pathian thu zirna lamah hian mi hrang hrang ka hrawn tawh zîngah Cambridge-a ka pu Prof. John Adney Emerton kha ka ‘hero’ deuh ber mai. United Theological College, Bangalore-ah khân subject hnih min rawn zirtîr a. Chumi hnûah Cambridge University-ah kum hnih ka zuk awm lai khân pa (father) berah ka nei a. Cambridge-a kan kal hma zawng khân thil engkima min kheuh bengvârtu a ni. Ani kha nghen chhanah nei lo ila, kan mãwl haih haih viau ang! Cambridge kan thlen hlimin British pawisa nãwi khat pawh kan neih loh thu ka hrilh a, pound 5 notes hlîr pasarih min pe a. A tûk Chawlhni zîngah chuan kan thawh hmain kan inah a lo kal a ni ang, kan kawngkapui bulah chuan pawisa nãwi (coins) eng emaw zât hi lehkha ipah a lo dah a, lehkha themah hian kan mamawh ringa rawn dah a nih thu a lo ziak bawk. 
 

      Amah kha pa tar lam a ni tawh, inchei nalh hran lo; mahse a duh uluk a ni. Ama office-ah class min neihpui dâwn pawhin gown a ha hmasa tê tê a; chumi hnûah chuan class min neihpui chauh \hin. ‘Eng emaw’ tih avànga class \hulh a nei ve ngai lo. A hun takah engkim a ti a; a hmun takah engkim a dah vek a ni ber. St John’s College Chapel-ah Pathianni tûk apiangin kan inkhâwm a; sakamen a \heh \hin. Chutiangah pawh chuan eng mah pawhchhiat a nei ve lo. Uluk takin engkim a bul a\anga a tâwp thlengin a ti \hin a ni. Khati taka pa invawng fel kha ka mi ngaihsàn, ka ‘hero’ chu a ni ber e. Chuvàngin a chanchin ka sawinaah pawh ka ‘Gamaliela’ ka ti \hin a ni. 
 

      Mite hian eng angin nge min ngaih ve ang le? tiin ka inngaihtuah fo \hin. Naupan lai a\angin ka thusawi a nih hi chuan miten ‘Ani sawi a nih chuan a dik ang’ an tih \hin ka lo ni ve a. Pathian thu ka zir chhuah hnûah hian chîk taka Pathian thu zir Biblical Criticism lam ka kalpui dànah mi \henkhat ngaih dàn mil lo zâwngin ka kal niin ka inhria. Ka lehkhabu ziakin hâl a tâwk hial tawh a nih kha. Chuti chung chuan ka tum leh zawn ni hauh lovin min ngaisâng dertu hi an awm ve leh phauh \hin a. Synod Secretary ka nih lai khân Moderator nèn Kohima-ah kan kal dün a. Zàn inkhâwmah thu ka sawi a; inkhâwm bànah chuan nu pakhat hian min rawn chibai pahin, “Khawvêla ka hmuh châk ber ka chibai thei ta” a ti chu zak ru hle mah ila, hmaichhana insawi chhiatna ai chuan dawn a nuam zâwk. 
 

      Churchandpur-ah khian putar pakhat hian ralkhat a\angin min lo ngaisâng der ve êm  êm mai a. A hming chu Damhauha a ni; tùnah chuan chatuan ram min lo pansan ta nghe nghe a. Kum 2001 Synod Inkhâwmpui zawha Vaiphei unaute kan Kohhrana lo lût tùr lawm luhnaah khân kan han kal \umin Manipur Synod House in chung zâwlah thla min lâkpui a; thla kan lâk zawh veleha a \awngkam chhuak hmasa ber chu, “Tùnah chuan Pu Chuauva thla ka lâkpui tawh bawk a, thlamuang takin ka thi thei tawh ang” tih hi a ni. Hei pawh hi ka phu loh ni mah se, dawn loh ai chuan a nuam. 
 

      Vawi khat chu Lalruotmawii khân a nulât laiin Churachandpur a\angin min rawn phone a. Chumi \um chuan, “Hei kan inah putar eng emaw zât an lo lêng a; an ngaisâng hle mai che a, biak che an duh a ni” a rawn ti a. A mobile chuan min han be kual nual hlawm a. Min betu zîngah chuan Damhauhva pawh chu a tel ve a. Ani chuan, “Kan ngai khawp mai che. Hei Lalruotmawii te inah kan lêng a. Ani pawh a fel khawp mai, thingpui lumin a buai zak zak mai” a rawn ti a. Ralkhat hla tak a\anga min ngaisâng dertute \awngkam han hriat chu hmêlhriat loh kâr hla mi ni nual mah se, dawn loh ai chuan a nuam zâwk!   
 

      Kan school Parents-Teachers Meet-a pa pakhat thusawi kha Staff Meeting-ah ka sawi chhuak leh a. Ka thawhpuite fuih nân ka hmang a. Zirlaite ngaihsàn tlâka awm a pawimawhzia ka hrilh a. Chutih lai chuan thil pakhat ka hre chhuak zawk a. Pathian thu ka zir hmain Hrângchhuana High School-ah zirtîrtu hna kum 6 dâwn lai ka thawk a. Chutih lai chuan kan zirlaiten min ngaihsàn leh ngaihsàn loh kha chuti takin ka hre lo. Pathian thu ka zirsan a, Cambridge thleng thlengin ka zuk riahchilh a. Chumi hnûah Pro Pastor-in Lunglei-ah Synod-in min dah a. Lunglei-a ka awm lai chuan mi in ka tlawhna (Home Visit) lamah Châltlâng nula pakhat, Lungleia sorkar hnathawk awm chuan ka school naupang hluiten DEKTLE GROUP an din thu min hrilh a. Eng nge a chhan ka zawh chuan ka pheikhawk tlêt êm avànga entawna indin an nih thu a sawi a. Chu group chanchin chu ka chhui ta zêl a. An lo ding tak tak a. Nupui an neih pawhin nupui man an intumsak a. A châng chângin reunion  neiin an inhmu khâwm a, zanriah te an kîl ho va. Hlim takin hun an hmang \hin a ni tih ka hre chhawm ta zêl a. Tùnah chuan \henkhat chu sorkar officer te, Pastor te an ni. Hla an phuah a, an inhmuh khâwm nikhua chuan an hla phuah chu sain hlim takin an lâm \hin a ni. Chûng thute chu Staff Meeting-ah chuan ka sawi chhuak a. Hêng ka naupang hluite hian min ‘hero’ a nih chiah loh pawhin ka pheikhawk tlê tal chu an ‘hero’ chu a ni phawt mai. Khawvêla kan awm chhûng hian mi ngaihsäna awm kan duh deuh \heuhvin a rinawm a; mahse mi tin hian mi ngaihsän kan hlawh pha si lo. Eng emawti tala tute ngaihsàn emaw kan nih ve hlauh chuan chutiang dinhmun hauh zo lo ai chuan kan vànneiah ngaih tùr a ni ang. Kan lo pian chhuah ve tâk rau rauvah chuan mi ‘eng emaw tak’ nih hi a \ha lamah tum tùr a ni. Ka pheikhawk tlê ngaisângtute Greatest Dectle Big Band intiho hla chu hei hi a ni e: 
 

1. Dectle Big Band lungrual a har ngei e,

      Zawh no nei iangin riahrûn a sawn e, Sânga’n;

      Tawnni awm lo Vànlalsâng, Engzîk, BZA,

      Pachhuana’n thiam zir puan ang lo hnàwl e. 
 

      Hlimten zai vâwr ila, i lâm ang,

      Dectle Big Band pâr ang vul reng rawh;

      Kan thupui ber “Dehtlêt” lo ni fo se,

      The Greatest Dektle Big Band kan sâng ber e. 
 

2. Lung an rual ngei Padina leh Muana’n,

      Themtleng tè zâwk iang Pachhuana lo lang e;

      Suden Muanga ianga Hminga kekawr bùl ha,

      Dàwnthlum vâl Pa Dina hrilh tihai ngei. 
 

3. Thaikãwi bãwngtê tirh nachâng hre lo hian,

      Puallêng thlangtla iang a reh veng veng Mabiaka;

      Kan nghilh loh  Vànlalniro, Pa Rema, Sulu,

      Dektle “B” mai lovin lo lêt leh ru. 
 

4. Tlângin min sèl lo u, lènlai kan chèn,

      An her siau e, Arem, Nâ-i leh Tumsângi;

      Lungrual te’n Luaia, Nunzir, Saikhûmi,

      Sîrah i hnãwl lãwng, he Group hmingthang hi. 
 

5. Sawle tlengtle em ni? Ka hnung lam vai?

      Pu Chuauva phei ‘tlê’ lo niin;

      “Write down the notes” (no text book): Churchila ka pu”

      Passive voice, Lacto bon bon, pçpor, kan tlai ngei!  
 

      An sawi dàn chuan châng 1-4 hi kum 1984 May thla vêla phuah a ni a; châng 5-na hi a hnûah Hmingthansânga, Engzîka leh K.Laldinthara ten an phuah belh a ni àwm e. Châng 5-na tlar hmasa pahnih hi an ziah dàn pakhatah chuan heti hian an ti:  
 

      “Sawle Chuau\huam thluakliana pheilai saw,

      A rawn dektle ngei, in bahsam fimkhur ru”

      “Write down the notes” (no text book): Churchila ka pu”

      Passive voice, Lacto bon bon, pçpor, kan tlai ngei!  
 
 
Thulakna: Zawlkin Huiva Magazine 2008 published by Mizo Student Fellowship - Universities of Kalay