PAIHTE SUMDAWNG

15/02/2010 03:36

- Vanneihtluanga

Paihte ka ni a, ka sumdawng bawk a.Paihte sumdawng ka ni.Sumdawng hi chi hnih an awm tih Hnamte Press fapa mal neih chhun Isaac-a'n min hrilh a."Sumdawng" tih thumal han lamrika kan thluk danah hian, kan sawi zawngin a nihna a lang thei niin a sawi."Dawng" tih lai taka thluksei kan dah a,kan thluk vak chuan sum nei lo "loser" sawina a ni a.Thluk miah lova kan lam erawh chuan sum dawngtu "receiver" sawina a ni thung a."Sum dawng mang si lo va sumdawng" Isaac-a'n a tih chiah chu kei hi ka ni.Paihte ka la ni ta dah a.

"Ka pa,Paihte nih ka duh lo...!" tiin ka fate hi an tet laiin an tap pek a.Hnem ngaihna a vang viau.Ralte nih hi an chak viau a."Kei chu ka nu pawl ka ni ang a,naktuk atangin Ralte ka ni dawn...!" ti ta hluai tawkte pawh hi an awm thin.An hlawhtlin tak ka hre lo.

Paihte nih an hrehna chhan ni ta bera ka rin chu,kan Hnamte thianpa Tluangte hian "Paihte Hnam Hla chu, Lalber si Paihte kan ni.Thisena tlan kan ni... tih hi a ni a,Hnamte hnam hla chu, Khawngaih leh thutakin a rel,Hnamte an lo ding chhuak...tih hi a ni a,inthlau tak a ni," a ti teh fo va.Kan fate hriatah te hian a losawi sek a ni pek ang.Lalber ni bawk si a,Paihte nih bawk si chu inthlahrunawm tak niin an hre teh chek ni fa hmiang.

Kan thianpa hian hetiang thu lawi lo hi tleirawl laia kan inkawm vanglai atangin sawi a ching tawh.Kristmas zaikhawmah hian hla "ka hril e" a ti a.A hla hril an zawm ta maw tihah a'n sawi sual lui a,"Khawchhak mifingte pawh rimtui chawiin an lo kal" tiin thumal pakhat chiah hi a'n belh ru zauh a.Ka nu leh ka nu Thansiami te ho zai tui laklawh tawh chuan, meng mang hlei lo hian an han sak zawm a,"Khawchhak mifingte pawh rimtui chawiin an LO...!" tihah tak mai hian an han tawp mai thin a.Chutia lengkhawm kan tihbuai theih kum chuan Kristmas hmang ve feah kan inngai thin.A kuangbang chuan tun thleng hian keini chhung hi min la khawih a ni chek ang.

Ka pa khan, chaw ei lai ngatin,Paihte tawng a thiam thu hi a sawi ka hre tawh."Han tawng teh le," kan ti a,Paihte tawng ni awm tak hian bul a han tan ve ngei a,a laiah Assamese tarpore tihte hi a tel a, a tawpna hi chu Grukhali tawng a ni ngei ngei a.Vai bazarah ritphura eizawng tlangval leh dawrkai an inhnial a,Gurkhali tawngin,"I sek tel tul tehlul nen,chawi tawrh tawrh la,pu luah mai la,tlanpui dawr dawr ta che..." tiin tlangval chu a va fuih i a ni awm a."Nepali ka ni lo ve" tia a hnua dawrkai hnena a sawi pawhin, dawrkai chuan,"Awih loh loh tur,Nepali dik tak i nih hi,Limbu i ni nghe nghe ang," a ti niin a sawi thin.Mizovah pawh Paihte ber kher chu a nih a ring hauh lo.Ka unaute lah,Vai rama pianga seilian ta chu,an vernacular text book pawh Assamese a lo ni a.Mizo tawng zir chawp leh theihnghilh hlen ta te,puan bih aia salwar hak leh asri kaih nuam ti ta zawk te pawh,an tu leh fate lamah phei chuan kan kat nawk.Chuti chung chuan,ka Paihte nih chu kan "sim" thei chaung lo.

Tichuan, Shillonga reilote ka awm ve laiin,thenkatin,"Mizo i ni lo,Paihte i ni.I paihte nihna hi i admit tur a ni," te min rawn ti a.Ka'n admit ang zawk zawk a!Aizawl lo chhuah leh hnuah,chhangchhiat vanglaiin thahnemngai deuhten Laisiagthou min leitir a.Chhungkuain kan inkeuchhawk sek a.Tawng zirna atana tha tak tur a nih tehlul nen,fiamthu buah min chhuahsak a.Chhungpuinu berin a'n keu kual dan dan a,rin loh dan deuh hia amahah a thawk a,
"Paihte ho chu in lo Polite hle mai..."
"Engah maw?"
"Thil koh duat in uar a nih hi!"
Ka bo nasa.
"Hei , Korinth,Galatia le Ephesi te pawh Korinthte, Galatiate, Ephesite in ti deuh kher a, Faktea tihte pawh hi Paihteho phuah a ni ang," a ti ta duah a.Lehkha bu Thianghlim a ni si a.Kan ching phul lutuk dawnin ka hria a,keu pawh kan keu ngam ta mag lo.

Tun hnuah Sesih ka tlawh a,an Paihtepui bula Paihte tawng hmang lo va,Mizo tawng an hman a ngai tlat mai chu a pawi ka ti.Tawng thiam ila chuan vawk dar ka hawn ang.Pulpitah meuh "Paihte ka ni e" ka tih pawhin,"A tawng pawh zu thiam lo che chuan...!" an ti a,min pawm mang hauh lo.Chuti chung pawh chuan Ralte chu kan ni thei ta mai chuang hek lo.Chua hnu hmanah, ka'n sawi mah ang a,thiante kamchhe tleuhna han ni zui lehnghal phei chu ngap zet ania.

Khiangte Sap Tluangtea leh Lengchhawn Zaikima te,helaia mistiri Abdul-a leh Delhia Abdul Kalam-a te ho hi mi fel an ni.Ka paihtet leh paihlenah an buai lo,ka awm angin min pawm duh a.Ka hotupa, Pu B.Lalthangliana teho erawh hi chu mi sual an nia!Thianpa Zuala te ang, mi thil hre thei lutuk te hi an khawlh.Vawikhat pawh vengsang lama an thenawm Upa Luaia te tukthuan ei laiin a va lut a,"In pu hian Vailen hnu lawkah khan Sap tangkapui a dawng a, khawnge in dah?" a va ti ngawt tawh a.An hawi hai fe awm e.Tin,Lawma, Mizo remchang apiang Hnam Puipa-a puang ngawt zeltu hi kan thian a ni bawk.A pianna Sailamah min hruai a,"van a khar khup thei awm e" tih tur khawpa sang hian Bengkhuaia lung an lo phun luah mai a.Chu lal chanchin chu min han hrilh ta tak tak a,Khaw dai kawrte rum leh pukchhia zawng zawng nen - "Bengkhuaia bungbutna...chil pikna..." a ti mauh hek lo.Muzuk fei tlahlang pakhat lah chu,Zoluti mantu pasaltha feiah riak a puh bawk.Tin sawtah,Laipuitlang chawi vel leh romei chhum hnuaiah sawn,thianpa RL-a kan nei a.Puithu hi duli ni se,RL-a hi chu , a daikal pawhin cheng khat a tiat hrim ang.Kan Pu Laitangan a fuihpawrh ngat phei chuan,PL-a tel miah lo pawh hian heng ho hi thak tak an ni.Hminga inkoh that a awm lo: "Chanmari Paihte Pa" ti ngata min koh hi an bang lo.An lehkha zir chen ka zir ve loh avanga mi hnualsuatna an neih hauh lo chug hian,hetiag mithiam rual meuh hian,Zoram hmasawnna thu sawi theihnghilh thakin ka Paihte NIHNA chungchang hi zanriah kilho meuhte hian zuk sawiho tin a le!

He mite kawp buaithlakna ber chu an thil chik lutukna hi a ni."Paihte ka ni" ka tih mai hian an lungawi lo."Paihteah chuan a eng ber nge i nih?" min han ti kher a."Kristian ka ni" tiha duhtawk lo va,awmna kohhran pawl leh thlarau lam dinhmun thlenga hriat kilh kelh duhtute nen hian ka teh deuh."Chutiang ka hre lo,Paihte Sumdawng ka ni mai" tih hi ka chhan dan tlangpui a ni.Ni-a ka inhriat vena chi peng hming chu an lehkha bupui le research bu eng eng emaw nen an han bih kual a."Ngawiteh Tluanga, nang hi,Paihte ka ni i ti ve a,Gangte emaw,Guite emaw i ni zawkin a lang e!" te an la ti ta deuh deuh a.

Mahse chhantu angreng hi ka nei ve a.Bible ralchhan ang deuhhlek hian ralchhan ka nei a.Pakhat Rualkhuma Hmar, a dang K.L Liana.K.L-a hi a hming bulah "K" a awm avangin K.Sapdanga te nen hian,hmelah leh pianphungah mai ni lo vin,chi leh kuangah pawh inhnaih turah ka ngai ngawt a.Ka hre thui lo.Pu Rualkhuma Hmar hi chu, a Hmar nihna aiin a hmul chakna mawlh hi ka chhuang."Historian Pu B.Lalthangliana leh a chekawite hi chuan thil reng reng hi a hlui deuh phawt loh chuan an ngaihven lo.Laldenga thlan te pawh hi a thar lai chuan an veh an veh lo vang.Han hlui deuh sela, an veh an veh leh mai ang!" a ti.Ka hlui deuh a,ka uih deuh a,Pu B-a leh thotle dangte hian min bawm a ni thei a.Paihte nihhrim hrim hi museum lam thil nia an ngaih vang mai mai a ni thei bawk.Engpawhnise,heti taka min veh min veh falna chhan hi ngaihtuah ve tawh awm tak ka ni a,beng sikin ka lo la ngaihtuah ngai lem lo.

Pu Rualkuma'n he thu a lo sawi hlauh hi ka tan chuan,tunlai tawng takin,self defence hmanraw remchang tawp a ni.Amah Pu Rualkhuma thianpa pakhat hian,"Ralte vahai no la ang tih hi a dik lo.Ralte vahai no lak ang tih tur a ni.Bengchheng kha Ralte ni lovin a vahai zawk kha a ni" a ti.A chhuidawn dan chu,"Ralte hi an bengchheng lo va,Raltein vahai no an lak reng reng hi,vahai no rau rauvah hnam dang vahai no lak aiin an bengchheng duh bik a,chuvangin..." tih lampang a ni.Engpawh nise,bengchheng hnam nih ai chuan a vahai no lam thiam loha puh kan tum zawng a ang viau.Hetiang supject matter specialist kan awm zel dawn chuan,beramno hmul mettu hmaa ngawi reng meuh pawh hi beramno hmaa hmul mettu ngawi reng angin kan la chhuah thei ang.

Hetia chi leh kuang thua kan han infiam chang hian,min fiam nasat zawh poh leh ropui sawt hian kei chu ka lo inhre zawk a.Thenkhat erawh chuan an lo helh khawp awm e.Hmanah, Vacha thlawhpui pawihte bawk...tih te,Pawih thinin a tuar ta lo va... tih leh,Pawih hren kang pawhin...tih thuah te, Chawngthu lung chawi...tih thuah te "Kan hnam min tihmingchhia..." ti zawnga sawi an lo awm a.Heng zawng zawng hi keini Paihte hian dawng vek thei ila,mimal tak chuan pawi ka ti maih lo.Vacha thlawhpui hi Paihte ngei hi ni zawk ila,kan hren ngei hi kang sela,Pawih thinin a tuar lo palh a nih pawhin ka Paihte thin hian a va han dawl zo tak em!Chawngthuin lung chawi an hreh chuan keini Paihte hian kan lo chawi ang e.In paihte fei thleng tur pawh ni se,ka pawi ti hlek lo.Ralte vahai no la ang kan ti tha ngam lo a nih chuan,Paihte vahai no la ang tiha thlak theih ni se,a nuihzatthlak leh a mawl zawnga indeuna reng reng hi chu Paihte tih ni vek mai se,pawi ka ti lem lo ngawt mai.Fiamthu a ni a,fiam ngam loh neih ka duh lo ang bawkin mi fiam ngam nih tluka engthawl thlak hi awm chuangin ka hre lo.

Titi han thlak zawk ila.Kan pu Laitanga hian a tia lawm,"Khawvela lehkhabu ngaihnawm ka tih ber mai chuuu..." Tuibur bakah "uuuu" sei tak hmuam mi a ni a."Umh...," Tuibur a'n pik phawt a.Keini chu kan ngawi thiapa; ani chu chil meuh lemin a'n infepfu leh te te a.

"Vawi tam ka chhiar hnu pawha ka nin theih loh lehkhabu pakhat...chuuuu..."A "uuuu" sei zawh poh leh a urhsun thin tih kan hriat than avangin kan ngawt lehzual a.

"Keima ziak a nia" an ti mai chuh - tlangval thlanlai fiamthu the ang huk hian kan pu hova kan han nuih pek chu!

Chtiang mi-lu-lawk fukna zarah chuan,lehlin a luangliam tura leilungin a duan Pachuau pakhat hi zak miah lo hian an rawn fu ve chawt ngam a.Ani P.L.-a te chu Pu Laia te anga mahni irawm chhuak ngata lehkhabu ngaihnawm ziak thiam ni ve hek lo;Mark Twain-a zukhawn chang lo dawt mai mai te hi a tum tawk a ni ve a.Cowboy tawng lerh mah deh a khirh nak a laiin,Mississipi luipui kama rethai fa,lehkha thiam lo lehnghal,tual vaivuta tal pawl mai maite pawnto hla han lehlin zet chu,Bible phei ni se,har namenin a har lo a ti ngei ang.Naupang hla-fiam karah,"...an infun thirst..." tihte a lo inzep ta."Pawihte ril a tam e." a'n tih palh tak chu mawle.Thil sual a ti lova,thil a tisual a ni."I tisual chhiava a nih chu.Engah nge 'Pawihte ril a tam e' i tih?'Paihte ril a tam e'ti ta che.Kan lawm hlum dawn ang chu" ka ti a.A sawt tawh si lo.Bible a awm chhung chuan Mark Twain-a leh thute hi an ral dawn lo.Chu thawnthua Paihte hming chuang lo va Pawihte hming a chuang chu kei chuan ka thik ngawt a ni.

Khawlvel hia French ho hi hnam dag aia hur hret sawiin an sawi a.Sikh ho hi an diar chhungah thluak aia bawngek ro zial hnan angin an thang a.Scottis mipa ho hian an pawnfen hnuaiah keikawrte an hak lo thu te hi miten fiamthu thawh nan an hmag awl lo ve.American Black ho hian zak kha rimchhiatah fiam an hlawh thung a.Germany hming lam lovin khawvelin chapano fiamthu a thawh tham lo tluk a ni a.Serhtan chhinchhiahna fiamthu hian Juda ho kalna apiangah a zui chawt bawk.Sawi sen a ni lo.He mite hian huat a hnehin an lawm zawk emaw tih tur a ni tawh.Tunlaiah chuan hnam fing apiangin fiam an dawl mai.

Heng thu ka sawi hian,Khawlhring pa pakhat hian,"A dik mahse 'Lamal' ti lo hian , 'ramar' ti tha ve hle hle mai ula" tih melh hian min la melh khanglang a.Kan thianpa Lawma sawi dan takah phei chuan ,sap rau rauvah,Bengkhuaia pasal thaten Vailian an do laia sap sipai ho dangtute kha ngaihsan tur a ni a,mahse Changsil kala Zosap missionary ber kher lo dangtu kha chu ngaihsan loh tur a ni.Chutiang hminga chawi ngattute chanchianbu chhuah pawh kan rama nitin chanchin chhiar hlawh pawlah lalber nih hi inthlahrunna turah ka nai ta bik lo.

Politician ka hmelhriat ve pakhat hian," Khawlvelah hian Paihte pangngai an awm lo.Paihte vantlang pawh an awm lo.Fing tak an nih loh vek chuan mawl tak,nei tak an nih loh vek leh kawnkaw tak, tha tak an nih loh vek leh chhe tak an nih duh khawp ma a tih kha... "tiin ka hriat lai ngeiin an sawi leh pek kha!Hei hi ka thiante min sawisak duh dan a ni a.Han huat viau dawn chuan a dik hmel fu lehnghal a!Paihte fing zinga tel chu ka phu lo va,Paihte mawl zinga tel lah ka phut hek lo.Paihte vantlang nih erawh chu ka phur khawpmai.Mahse,"Paihte vantlang an awm lo" in tih bawk si chuan, Paihte sumdawng min nihtur ve mai mai teh u!