MIZO MIZONA HUMHALH

THUCHAH NUNG RENG

26/01/2010 13:03
Dr.Laltluangliana Khiangte

    India rama 'Ber' kaina eng emaw kan han nei ta hi a va lawmawm em! Ziak leh chhiar thiam tamna ber kan lo ni ve ta mai a, awih a har zawk hial a ni. Engvangin nge chutia ziak leh chhiar thiam  kan lo tam tak viau tih kan inzawh chuan a mihring azirin chhan dan a dang thei mai awm e.Adult Education lamin theihtawp an chhuah a, NSS (National Service Scheme) te, tlawmngai pawl leh Kohhranhote pawhin an theih ang angin tan an la tih chu kan hre theuh awm e. A pawimawh berah chuan kan Pathian leh ziak leh chhiar thiam se tia thahnemngai taka min lo zirtir thintu kan Zosapte malsawmna kha kan la dawng chho zel ni berin a lang. An thiltih leh thuchahte kha a nung reng a,an thahnemngaihna chhunzawmtu mi tangkai tak tak kil tinah an lo awm bawk nen. Tichuan Hawrawp zir tur pangngai kan neih atanga kum 105-ah Bharat ram then hranhote zinga chungnung ber kan lo ni thei ta a ni. A lawmawm em a, lawm pawh a phu viau reng a ni.

     Kan mi hmasaten ziak leh chhiar an lo thiam a. Lehkha an chhiar a, an ziak bawk a. An thiltih, thuchah leh thuziakte chu mite thinlungah a mut chho reng dawn a, mit lovin a nung reng ang. Khamliana te, Suaka te, Thangphunga ten ziak leh chhiar an thiam hmasa a, midangin an thiam chho zel a. Mizo leh Vai Chanchin Lehkhabu chhuak hmasa ber Nov.1902-ah chuan Sapho pathum Tarmita, Zosaphluia leh Zosapthara te bakah Suakhnuna(Phulpui lal), Suaka (Durtlang lal) leh Lalhrima (Sesawng lal) te thuziak a lo lang ve ta kalh mai le! Mizo lalte kha ziak leh chhiar thiam hmasa an lo ni hrim hrim a, hma an lo hruai tha em a ni. Sapho bakah Makthanga te, R.Dala te, Lalkailuia te, Sainghinga leh midangten chanchinbu hmangin thuziak an uar chho zel a. Chhim lamah Rev.Challiana te, Rev. Chuautera leh midang dangin lehlin leh thuziak hna an thawk ve ngat ngat bawk a. Thanga te, Rev.Liangkhaia ten hnam chanchin leh thutluang panggnai mai duh tawk lovin hla an letling a, an phuah mawlh mawlh a. Rev. Chhuahkhama te, Rev Saiaithanga leh rawngbawltu dang dangte pawhin tha an thawh nasa e. Lalho kan sawi ang deuh khan thu leh hla tihchangtlun kawnga Pastor-te thawh rah hi chhuanawm tham tak a ni. Pastor, Zosap leh Upahote thuziak hi awm ta lo se,kan thu leh hlate hi a la pachhe hle mai thei a ni.

     Chutah hla phuah thiam Lalsiamliana te, Patea,C.Z.Huala, R.L.Kamlala, Hrawva,Damhauhva, Saihnuna leh hla phuah thiam rual dang Nuchhungi te, Vankham te, Rokunga te, Lalzova te, Laithangpuia te leh an hming lam kim mai theih loh khawpa thahnem hlaphuah thiamte an rawn indawt chho zut mai a. Hla chi hrang hrang a chhuak zawih zawih a ni ber. Chung chu a tawpna a la ni lo. Kum 1936-ah Mizo thawnthu phuah thar (Novel) hmasa ber Hawilopari a lo piang a, a ziaktu L.Biakliana bakah thawnthu phuah thiam dang Kaphleia te, Lalzuithanga te, C.Thuamluaia te, C.Khuma leh Zikpuii-pate an rawn intlar chho leh ta thliai mai a. Thuziak tha tak nena an lei nun rawn hmang Rev. Zairema te, J.Malsawma te, R.Vanlawma te, Seletthanga te, K.Zawla te, Lalhmuaka te, J.F. Laldailova te, Siamkima Khawlhring te, Sapliana te leh ziakmi duhawm tak takte an la tam mai. Chungho kutchhuakte chu hlu tak a ni a, an thuchahte chu a nung reng dawn a ni.
 
     Zofate zinga ziakmi hote kutchhuak hi hlu tak a ni hlawm. An zavai hian a mal mala chhui tham vek an ni. Tun tumah erawh hi chuan thawnthu leh hla phuah thiam, tlangval pahnihte chauh i han chhui zui teh ang.         A hunlaia natna tihdam har leh mi tupawhin an thihpui ngei ngei Ngawr natna avangin Durtlang Damdawi In-ah Sept. 1937 khan Biakliana leh a thianpa Kaphleia chu an lut a. Saitual tlangval chhuanawm Biakliana chu Gauhati-a lehkha zir, a dam loh tak avanga Mizoram lama hawn chhohpui tak a ni. Tachhip tlangval chhuanvawr Kaphleia pawh chu Calcutta-a lehkha zir, natna khirh tak avanga Zoram lama hawng chho ve tho a ni. An hawn kawng Silchar-ah chuan damdawi thiam, Dr. G.G. Crozier-a'n an dinhmun a lo enfiahsak leh a, chutah chuan Biakliana chu Kaphleia ai chuan a dinhmun a la tha hret niin a sawi.

     Biakliana leh Kaphleia chu Durtlang Damdawi  in tawntirh, tunhma luhka ber chhak deuhvah chuan in te takte an sak sak a. Chu in chu a hmingah INTE-THAWVENG  an vuah a. He inte hi a vela tukverh awm, thawveng tak tura sak a ni a, Biakiana leh Kaphleia awmna tur liau liauva Durtlang khaw ho sak a ni. A tirah chuan a chhuat dap chu phah tlat mai a ni a. Mahse an lal Suaka'n a rawn hmuh chuan 'he chhuat hi a  tahin tah rawh u' a rawn ti a, an tah leh ta a. 'Chutia a sawi lai chu ka la hre reng mai, Pu Chawngbuanga hovin an rawn tah tha leh ta a ni' tiin  Pi Seni, chutih laia Nurse chuan min hrilh nghe nghe. Biakliana leh Kaphleia ten an chhuahsan hnu chuan he Inte-thawveng hi an thiat ve leh ta mai a ni.

     Natna hlauhawm leh inkaichhawn sam tak vei an nih avangin tuma tlawh an phal lova, anmahni mai chuan awm dun rek rek se an duh a ni. He thuziak hian an dinhmun chu a tarlang chiang hle awm e.
                         Hriattirna
                    He in hi tlawh phal a ni lo.
                    A tlawh kan hmuh chuan a pawi hle ang.
                    Mi tin tana tha tur a ni.

tih thu hi ! He Hriattirna phek hmaah ngei hian Biakliana leh Kaphleia chuan thla an la dun nghe nghe a. Tuman an tlawh loh avang chuan Biakliana leh Kaphleia chu an khua a har thei hle a. Anmahni mai bakah chuan an chenna inte-thawveng pawh chu a khawhar thin niin an hria a. Chutia khawhar taka an awm thinzia chu hria-in chhung lamah belbul ngam lo mah se, anmahni enkawltu bik Nurse Seni leh Hnuni te chuan zan lamah an tlawh thin a. 'Keini chuan an TB kai hi kan hlau ve lo a ni ber mai, an thawnthu sawi te hi kan ngaithla a, zan rei tak tak thleng kan awm thin,' tiin Pi Seni (tuna Lalhmuaka, Zotlang thiannu) chuan a sawi.

     He mite thian dun khawngaihthlakzia hi tuna duh hun huna Fridge hawnga Cold Drinks, Dawi leh Bawnghnute tih ang reng in tur lek chhuak mai thin leh duh hun huna Television thlira hmawmsawm tui tinreng thet chamchi te tan chuan chhui chhuah thiam a har ngawtin a rinawm. Khatih lai khan Matric zo tawh chu zungtanga thleh tham chauh an ni a.Tunlaia thiamna filawr Ph.D degree neite ai hian mi zawng zawngin an ngaisang zawk hial awm e. 'Khaw khata Matric zir thleng pakhat theuh an awm' tih te chu dawt vek, Zofate zingah mi sawm rual vel chauhvin an kal khum tawh zawk a ni. A hnam pumin kan la mawl biang biang viau bawk. Ek-in nei an la awm lova, daikal apiang vawkin an um duah duah a, naupang luhka-a inthiar lai chu a hnuaiah vawk rualin an lo chang a, an ek inchuh chu an ngek chuah chuah a ni ber. Nau mawng Ui an liahfaitir mai thin a, nu tan buai a nep phian zawk. Sawrkar hna leh hna nem hlawk si dang awm hek lo, mi tupawhin ni sensa hnuaiah tukchhuakin hna an thawk a, sa hmeh lah a khat na lai leng. Khawlaiah ran ek a inzam zei zui a, chirhdiak nen a kawi niaih nuaih a ni ber. Lehkha thiam, khawtlang nun khai kangtu tur hmun tina an mamawh em em laiin, Zofate zinga mithiam lo chhuak tur nghahhlelhawm tak tak pahnih, tlangval hmel duhawm leh pianphung pawha hleitling tawk takte chuan ngawr natna an rawn hawn ta mauh mai si. Mizo hnam tan pawh a va lungchhiatthlak tak em ! Kum thum emaw vel lek chhunga an hnathawh leh thil tih that zawng zawngte hi han ngaihtuah khawm chang chuan lung a chhe thar leh thin. Kha natna phiangsen avang khan an nunna chu pawhtawisak lo ni ta lo se, Zofate tana an chhenfakawm dan tur hi suangtuah thiam pawh a har viau zawk. Mahse Biakliana leh Kaphleia chu ngawr natna pai an ni miau a, tlangval hmeltha pangngai pawh ni mah se, tumahin an belbul ngam lova, an rilru bak chuan tuman ngaih pawh an va ngaizawng chhin ngam ngai lo.

     Tichuan, an pahnih leka khawsa chuan lehkhate an ziak a, hlate an phuah an phuah a. Lehkhapuan an mamawh chang apiangin anmahni enkawltu Nurse-te chu an hrilh a. Anni'n lehkha an zawnsak thin a. A changin mi an dil a, a changin Damdawi In pisa ami chu an lak ruksak thin a ni awm e. Hla phuah thin ve ve an ni a, anmahni dinhmun pawh an hla phuah dun `Kan run khawhar' tihah hian an hril chhuak thiam hle mai. He hla atang ringawt pawh hian khatih laia Ngawr natna tuar nih rapthlakzia chu a lang chiang hle mai. A chang khatna-ah chuan,

          Kan  run  khawhar  chhim  chhak  hawiin,
          Tlangthing  zarah  falte  a  ding,
          Vangpuiah  lelten  zai  rawn  vawr,
          Awmlai  leh  khawhar  kan  vei  kawp....

an han ti a. An pahnih chuan an na ve ve a, an khua a har dun thin hle a ni tih a hriat reng mai. Inte-thawveng-a an awm dan chu a chang chuan mak an ti thin ni ngei tur a ni:

          Run  mak  a  ni  kan  run  fal  te,
          Run  reh, run  hrang, zir  in  lian  ber;
          Sappui  sikula  kan  zir  loh,
          Kan  zirna, thilmak  chhui  sen  loh....

     Inte ni mah se an thil zir chu a mak danglam tlat a, zir in lian bera awm ang maiin an thil zir mek chu an College kalna lamah te pawh khan an lo la zir si loh avangin an chhui chhuak hlei thei lo a ni.
An natna chungchang mai bakah pawh, miten an thlir dante chu zir tham fe a ni zel a. An rilru lam a buai der si lo, lung fing pangngai an han dah hrang a, ten rilru tak leh an natna an kai ve ang tih hlau taka ral khat atanga an han thlir dek dek thinte chuan an rilru a ti-na ve deuh pawh a ni ngei ang.

          Hawihkawm  lenrual  an  kai  ngam  lo,
          A  luahtute  tawng  an  phal  lo;
          Rihsang  liamsan  run  ram  iangin,
          A  reh  a  hrang, hmar  tlangpui  tih....

     A ni ngawt mai, tuma chuankai ngam lohna hmuna han awm ran mai chu a hrehawm duh ngawt ang le ! A luahtute lah chu tumah be lo tura hriattir an ni lehnghal. An rilru  fim dan lah chu an thu leh hlate atang hian a chiang em em a, an ngaihtuahna chu awmze neiin an sawr chhuak thin kha a ni reng a. Chutih laia miten leh hlauh an han ni chu an rilru zawng a na ve ngawt thin ang le. Mahse tihngaihna dang awm hek lo, an sepui ruah tuar ngawt ngawt mai a. An tuizawng leh thiam zawng a lo inang hlauhva, chu chuan an nitin hun hman dante a tihlimawmin ni pawh a tumtawi ve thin a. Chungte avang chuan chu in khawharthlak tak maiah chuan Biakliana te thian dun chu an hlim ve hlauh zawk thin a, run khawhar chu inte-thawvengah an chantir thei thin a ni.

     Kan run khawhar titute hi an khua a har thin viau ang tih chu kan hriat thiampui awm e. Lainattu chu an nei thliah thluah a. Chutih laia Durtlang lal Suaka ngei pawh chuan a khawngaih thin hle. Biakliana ngat phei chu a thianpa leh rawngbawlpui fapa anih avangin a lainat zual a. A tlawh fo thin a, a khat tawkin an chawhmeh tur Sangha a rawn pe thin a ni. Midang chim buai loh tur an nih avangin anmahni pahnih chu an inkawm hlim a ni ber a. An khawharna chu anmahni awimu tu-ah an hmang lova, a tangkai zawngin an hmang a. Lehkha an ziak a, hla an phuah a, an  Inte atang chuan Mizoram khawvel hi an lo thlir vang vang thin a, 'engtin nge ni ang, engtia tih tur nge ni ang?' tihte hi an lo chhut buai ve em em thin a ni.

     Chhura Chanchinbu an tih mai, kutziak ngat a an siam chu tum 20 emaw lai an chhuah a. An chanchinbu siam hi phek li vela chhah a ni thin. Hetah hian thuziak lama thahnem an ngaihzia leh an rilru leh suangtuahna ziaka an lo dah chhuah thin dan a lang chiang hle. An thuziak chhiar thin nurse leh midangte chuan ngaihnawm an ti a, amaherawhchu he chanchinbu hi tuman an lo kawl tha lo a ni awm e. A thuziak dangte erawh hi chuan Zofate hnenah thuchah awm ze nei tak a la puang zel dawn a ni.

     Mi inang, sa inang, dinhmun inang bawk chu han inhmangaih leh inngaina lozia hi an ni lo reng a. Inte thawvenga an awm dun laia engkim inhrilh tawn, hrehawmna leh lungngaihna puan inzawn, an dinhmun an inbih laia rilru rum dun, thuziak leh hla phuah lama an rilru an sen laia harh sawng sawng, intihhlim tawn tuma nui dun thin an ni a. Tlema an taksa lam dam deuh hnu-ah chuan Kaphleia lehkha rawn thawn Biakliana chuan mipui hma-ah a chhiar chhuak a. Chu a lehkha-ah chuan a dinhmun chhiat tawhzia leh dam chhuah a inrin tawh lohzia thute a ziak tel a. Mipui hmaah chuan a duh huna rilru paukhauh leh inti mipa tak Biakliana mittui a sur zung zung mai a. Kaphleia a lainatzia chu hratthiampuiin Saitual mipuite chuan Biakliana chu an khawngaih em em a ni.

     Biakliana leh Kaphleia te hi Mizo zinga thawnthu phuah thar ching hmasa pahnih an nih avang te, natna inang tuara thi ta an nih avang te, Sairang atanga Durtlanga zawn chhoh rual ? leh Durtlang Damdawi in a Inte-thawveng luah dun an nih avang te leh hlate letling leh phuah dun a, chanchinbu te chhuah leh thuziakte inchhiarsaka, an awm hran hnuah pawh lehkha inthawntawn reng an nih vangte pawh hi a ni ang e, sawi kawp hi an hlawh hle a. An thih kum a lo inhnai leh zel a, khaw khata thi phei chu ni se thlan inhnai riala phum ngei tur chi an ni ang. Amaherawhchu, an lei taksa zalhna hmun chu a inkarkik hle mai thung. Engpawhnise, inngainatawn leh thian inkawmngei tak an nih avangin Mizo mipui rilruah hian an lang dun thawih thawih a ni ber mai. Khawbunga  Hla Kungpui Mual-ah ngei pawh a thiang riala leng dunin 'anmahni tlawhtute an lo lawm thin a ni, ti ila thu awihawm lo kan sawi zawng a ni bik kher lovang.

     Saitual Group YMA chuan Nov. 5,1999 khan LALBIAKLIANA: MIZO NOVELIST HMASA BER CHAWIMAWINA  hun danglam tak an siam a. Saitual khaw chhung kawng pakhat metar 411-a sei chu L.BIAKLIANA ROAD tiin a hming an sa a. Chumi tuma Khawtlang nun siamtha kawnga a sulhnu chhhuitu Pu J. Thangzuala (Asst. Secretary, Saitual Gr.YMA) chuan a thuziakte sawizau pahin, 'Biakliana hian Mizo hmeichhiate tana sul a sut nasatzia hi kan MHIP hruaitute hian hmu thiam se, nasa taka chawimawi an duhin ka ring a ni' a ti zauh a. Chu chu chhutzui a hlawh ang em maw ?  A lo ni taka, kum 1941-ah daih tawh khan Kan ram leh Kohhranah hmeichhe dinhmun eng ang nge ? A tha tawk em ? tih thute hi a lo sawi fo tawh thin a, Debate thupui atan te a thlang a. Hmeichhe lehkha thiam hi a tha em ? tihte zawtin Mizo hmeichhiaten lehkha an zir a tulziate a lo sawi fo tawh thin a ni. A thawnthu ziak pahnihah Biakliana chuan a bu hming atan hmeichhe hming ve ve a hmang nghe nghe.

     Biakliana chanchin sawi a nih chuan Kaphleia hming hi lam tel loh theih a ni lo. Unau piang hmun zawng an ni lo, mahse an inthian that em avang leh an thu leh hlate a inzawn em avangin an chanchin zirtute pawhin an hmerkawp fo lo thei lo a ni. Kaphleia'n  'Kan dam rei leh rei loh hi kumte, thlate hian a hril lova, kan thu leh thiltihin a hril zawk a ni'  a lo tihte chu sawi chhuah fo loh theih a ni lo. Ni e, kum lamah zawng an upa dun mawlh lo ve. Biakliana chu kum 23 mi a nihin a thi a, Kaphleia chu kum 30  mi a nihin a thi bawk a. Mahse an thu leh hlate leh an thiltih hlu tak takte avang hian Zoram khawvelah hian an hming a dai ngai tawh lo vang. Kaphleia leh Biakliana te chu Ngawr natna vangin an thi a, mahse ngawr natna hi khawvelin a theihnghilh hnuah pawh anni hming hi zawng a dai tawh dawn lo a ni. An thu leh hlate a nung a, an thiltihte pawh a nung miau alawm. Chuvangin Kaphleia leh Biakliana te chu an mihring kum lamah chuan an upa hman mawlh lo, mah se an pahnih hian tlangval damrei an ni dawn tlat a ni. 

     A tawp berah chuan thuziak thiamte hlutzia kan sawi takte atang hian thangtharten zir tur tam tak kan nei. Thuchah nung reng tur kan ziak chhuah ve ngei theihna turin tanlak a tul hle. Thiamna bik neia thuziak ve kher lote pawh hi an va hlu em ! Chhiar thiam leh chhiartu tur awm ta lo se, tu nge thu ziak ziak peih ang ? Lehkha chhiar thinte hi ziaktute tan an va hlu em ! An kutchhuak lo tihlutu an nih avangin lehkha chhiar thin mipuite hi Ziakmite zawng zawng hian lawmthu hrilh fo awm tak an ni.Tumah mahniin kan ding thei lova, a tua te pawh hi inmamawhtawn kan ni. Chuvangin, ziak leh chhiar thiam zawng zawngte hi unau vek kan lo ni e. Thu leh hla hmangin kan inkawm thin a, kan la inkawm zel dawn bawk a ni.

 

Thulakna: Zawlkin Huiva Magazine 2008 pulished by Mizo Student Fellowship - Universities of Kalay

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E